Во и онака магливото небо над Газа се издигаат чадови. Утро е во опколената палестинска енклава, а во шаторскиот камп во просториите на училиштето управувано од ОН, луѓето се зафатени со подготовка на традиционалниот „табун“ леб на глинени печки на дрва.
Четири месеци по немилосрдната воена кампања на Израел во Газа, појадокот повеќе не е среќен повод за семејствата да се соберат да го започнат и планираат денот.
Сега е само потсетник за тоа до што дојде животот за милиони Палестинци, доведени до смрт и лишување од еден од најбруталните напади врз заедницата.
Правењето леб, исто така, стана напорна задача - предизвик за исцрпените мајки и очајните татковци да се грижат за своите деца.
Со прекин на работата на речиси сите пекари во Газа, традиционалната глинена печка се појави како спас за Палестинците заробени во војната- протерани од своите домови и принудени да бараат засолниште во болниците и училиштата.
„Глинената печка не е погодна за мене бидејќи страдам од астма. Чадот што произлегува од запаленото огревно дрво ја влошува мојата болка во градите. За жал, немам алтернатива“, вели Ум Фирас, мајка на седум деца, која беше принудена да го напушти домот на источната граница на Рафах и да се смести во училиште управувано од УНРВА во населбата Ал Зухур во градот.
„Посетив аптека за да купам лекови за стегање во градите, но тие не беа достапни поради израелската опсада“, изјави таа за ТРТ Ворлд.
Палестинска традиција
Палестинците ја користат глинената печка со генерации, но не во обемот што се користи во текот на војната.
Во време на мир во Газа, иако мирот отсекогаш бил нејасен термин овде, повеќето Палестинци претпочитаа лебот да го набавуваат од соседската пекара.
Од околу 130 пекари во Газа пред почетокот на војната, сите на север престанаа со работа, додека само шест остануваат во функција на југ, според Светската програма за храна.
Голем број пекари беа бомбардирани, а други мораа да ги затворат продавниците откако Израел го прекина снабдувањето со гориво.
Со оглед на тоа што Израел дозволува многу мала помош во Газа, ОН и други агенции велат дека гладот демне милиони Палестинци, а извештаите велат дека луѓето прибегнуваат дури и кон добиточна храна за да преживеат. Некои јадат сиров зеленчук поради недостаток на огревно дрво или гориво за готвење.
За оние кои се обидуваат да испечат леб, борбата да се најде брашно и огревно дрво е секојдневна работа.
65-годишната Хана, мајка на седум деца и нејзиното семејство се преселиле од нивниот роден град, Кан Јунис, за да се засолнат во Рафах.
„Се соочуваме со мноштво тешкотии... Дури и добивањето на основната потреба од леб е голема борба за нас“, изјави таа за ТРТ Ворлд.
Принудена да користи глинена печка во засолништето, Хана вели дека нејзините синови ѝ помагаат да го запали огревното дрво, кое исто така стана претерано скапо и сè поретко, за да направи леб со ограничената количина на брашно што е на располагање.
„Оваа задача е неверојатно предизвикувачка, особено со оглед на нашиот ограничен простор за живеење и големиот број луѓе во нашето засолниште... Процесот на печење леб во глинена рерна одзема многу време. Тоа особено им пречи на моите внуци, бидејќи мирисот на чад им е неподнослив“, додава таа.
Многумина како Хана виделе како нивните животи се превртуваат наопаку поради војната - чести прекини на струја и недостаток на гас за готвење.
„Пред почетокот на војната, никогаш не ја почувствував тежината на перење на алиштата или одговорноста за обезбедување леб. Се потпирав на удобноста на автоматската машина за перење и купував леб од пекарата“, вели таа.
„Меѓутоа, поради прекините на струја и недостигот на гас за готвење, бев принудена да перам облека на рака и да печам леб користејќи глинена печка“.
Болки од глад
И покрај зголемените повици за прекин на огнот, Израел продолжува да ја ослободува својата воена моќ врз несреќните палестински цивили во Газа, убивајќи повеќе од 28.000 луѓе и раселувајќи милиони во крајбрежната енклава.
За преживеаните, наоѓањето храна и засолниште во опустошената земја стана предизвик како и бегството од израелските бомби и куршуми.
Нисрин Шехадех, 26-годишен стоматолог и блогерка, три пати беше принудена да се пресели поради израелските бомбардирања, но дури и среде војната, таа најде начин да се препушти на својата страст - готвење и печење.
Свесна за тешкотиите со кои се соочуваат сограѓаните Палестинци, Нисрин сега не само што пече за своето семејство туку и за другите во привременото засолниште во Рафах.
Меѓутоа, самоуката готвачка не се завртела кон глинената печка, туку импровизирала - таа го претворила електричниот шпорет во шпорет на јаглен. Сепак, работи на истиот принцип како и глинената печка.
„Претходно, се препуштав на оваа страст во удобноста на мојот дом. Сега, среде постојаните бомбардирања, принудена сум да пронаоќам начини за одржување на животот“.
Нисрин и нејзиниот сопруг за влакно избегале смрт кога нивната куќа била погодена од гранати испукани од израелски вооружени чамци. Други немаа толку среќа. Мрачната реалност го промени нејзиниот поглед кон животот, правејќи ја свесна за кревката природа на животот во оваа воена зона.
Но таа продолжува да наоѓа начини за печење - за нејзиното семејство и за другите. „Лебот е витален елемент за Палестинците, особено во услови на намалени ресурси на храна“, изјави таа за ТРТ Ворлд.
„Набавката дури и на најосновните состојки неопходни за производство на леб претставува значаен предизвик. Не само што е едвај достапен на пазарите, туку доаѓа и по високи цени и во ограничени количини“.
Печењето леб во шатор претставува огромен предизвик. Просторот е недоволен, особено со присутни деца. Импровизираниот метод испушта и чад, штетен по здравјето на присутните.
Животот продолжува за преживеаните, секој носи длабоки рани кои можеби никогаш нема да бидат залечени.
Како Ум Фирас, која го загуби својот најстар 24 годишен син кој беше убиен кога Израел ја бомбардираше нејзината куќа во Рафах.
Таа продава дел од лебот за да ја надополни заработката на семејството во овие тешки времиња, но едвај заработува 30 шекели (околу 8 американски долари) дневно.
„Овој приход е недоволен да ги задоволи дури и најосновните потреби, особено ако се земат предвид високите цени“. Пред војната, Ум продавала половна облека, што обезбедувало стабилни приходи.
Подвиг од глина
За Хусеин Зуруб, 23-годишен жител на Рафах, зголемената побарувачка за глинени печки би значела добар бизнис во нормални времиња. Од детството е професионален изработувач на глинени печки.
Тој не можеше да се натера себе си да ги зголеми цените. „Не сакам да ја искористам предноста, особено во овој тежок период“, изјави тој за ТРТ Ворлд
„Ја продавам секоја печка за 130 шекели (приближно 35 американски долари), но профитната маржа е минимална. Зголемените цени, заедно со влијанието на израелските дејствија во Газа, го прават предизвик издржувањето на моето семејство“, вели Хусеин, додавајќи дека изработката на глинени печки е процес кој одзема многу време и бара физички напор.
Бидејќи Израел не покажува знаци на забавување на својата воена агресија, Палестинците се прилагодуваат на животот во сенката на бомбите и куршумите. Повеќето не знаат дали ќе доживеат да видат уште едно изгрејсонце.
На некои им недостасува животот пред тековната војна. Животот отсекогаш бил бескрајна мака за угнетените луѓе во Газа и окупираните територии.
Но можеби ништо не можеше да ги подготви за она со што се соочуваат денес.
Хана, која одгледала 21 внуче и го видела животот во сите негови бои, вели дека Палестинците ги „издржуваат најпредизвикувачките и најстрашните денови“ од својот живот како бегалци во својата земја.
А глинената печка игра улога во овој контекст на Газа пред 7 октомври 2023 година - денот кога почна ужасот за луѓето од енклавата.
„Користењето на глинената печка пред војната ни носеше радост како семејство“, вели Хана.
„Би ја користеле спорадично, можеби еднаш на два месеци, за да уживаме во традиционалниот палестински амбиент, ослободен од вознемирувачките звуци на израелските бомбардирања, авионите за набљудување и мирисот на смртта во воздухот“.
