„Решение со две држави“.
Американскиот државен секретар Антони Блинкен минатата недела, за време на неговата четврта турнеја на Блискиот Исток од почетокот на израелската војна против Газа, уште еднаш ги кажа трите збора за кои се зборуваше со децении.
Блинкен, наводно, го потсетил израелскиот премиер Бенјамин Нетанјаху и неговиот ултранационалистички воен кабинет дека формирањето на палестинска држава е клучно за градење геополитички односи со соседните арапски држави на Израел штом војната евентуално ќе заврши. Значи, што е решението за две држави, зошто тоа никогаш не е спроведено и дали е сè уште остварлива опција?
Наједноставно, тоа значи сигурна, суверена палестинска држава која е соседна со подеднакво безбеден и суверен Израел, со заеднички главен град Ерусалим.
Некои планови покажуваат дека сега фрагментираниот Западен Брег под израелска окупација е поврзан преку коридор до Газа на запад.
Оваа утопична палестинска држава ќе биде дом на околу шест милиони Палестинци, кои ќе можат слободно и безбедно да се движат меѓу двете области, без безбедносни проверки, без блокади и без бомбашки напади.
Во суштина, тие удобно би коегзистирале на двете страни на неагресивниот Израел, изјави за ТРТ Ворлд Лејла Фарсах, политички аналитичар во тинк-тенк за палестински прашања Ал Шабака.
„Фантастична идеја е да има две држави кои живеат рамо до рамо, без воопшто да се осврнат на деталите што ги делат, што всушност го правеа во безброј рунди разговори“, додаде таа.
Навистина, од самиот почеток, загриженоста на двете потенцијални суверени држави никогаш не беше отстранета.
Идејата за формирање на две држави првпат беше ставена на маса во 1937 година, кога Палестина беше под британски мандат. Ниту државата Израел, ниту Обединетите нации (ниту нивните необврзувачки резолуции за тоа прашање), сè уште не беа создадени.
Немирите се зголемуваа. Растечката еврејска популација постојано се зголемуваше на број откако илјадници пристигнаа по бегството од прогонството во Европа за да полагаат право на античка света земја. Тие ќе се судрат со вековното локално арапско население составено од муслимани и христијани, кои веќе ја нарекувале земјата дом. Арапите и Евреите на тој начин се заложија за правото на самоопределување во историската Палестина.
Британците ќе преземат за право да предложат решение за проблемот што тие ефективно го создадоа. Пиловата Комисија предложи 20 отсто од најплодната земја во Палестина да се даде за да се формира еврејска држава.
Договорот брзо беше отфрлен од палестинските Арапи, кои не сакаа да ги напуштат своите домови и нивните земји. Наместо тоа, тие сакаа суверена демократска држава, како што беше претходно договорено со Британците, со заштитени права за еврејските малцинства.
Израел, од друга страна, го презеде договорот откако беше повторно ставен на маса, овој пат препакуван од ОН во 1948 година (Резолуција 181). Но сега 55 отсто од историската Палестина беше дадена на еврејско малцинство за да обезбеди татковина за својот народ.
Оваа резолуција го отвори патот за разорување на повеќе од 500 палестински села. Околу 15.000 Палестинци беа убиени од страна на ционистичката милиција, а околу 750.000 Палестинци беа протерани од нивната татковина – никогаш не им беше дозволено да се вратат во своите домови.
Овој период на насилна државност им стана познат на Палестинците како Накба, или катастрофа. Она што ќе остане како земја за преостанатите Палестинци ќе падне под Западниот Брег, управуван од Јордан и Газа, управувана од Египет, како преодни мерки додека Палестина не може да се самоуправува.
Израел ја зазеде целата оваа земја по Арапско-израелската војна во 1967 година, и, иако признатото палестинско раководство ќе дојде подоцна, Израел веќе ја зацементира својата улога како колонизатор.
Наоѓањето начин за коегзистирање во овој трансформиран геополитички пејзаж на окупиран и окупатор ќе ги зафати дипломатите и преговарачите во следните шест децении, со концептот две држави да се покренува секогаш кога американскиот претседател почнува да размислува за своето наследство.
Според Фарсах,„Отсекогаш бил истиот формат, истиот наратив и истите камени на сопнување - ако истиот патоказ не функционирал прв, втор или трет пат, можеби проблемот бил во самиот предлог?“
Таквите пречки го вклучија (и сè уште го вклучуваат): постоењето на израелски населби на Западниот Брег - сега има околу 750.000 илегални доселеници со населби кои постојано се прошируваат; спорови за точните граници меѓу кои би можеле да коегзистираат нова Палестина и Израел; право на враќање за палестинските бегалци и нивните потомци кои заминале или биле протерани во 1948 година; и Ерусалим како заеднички главен град.
Дали некогаш решението со две држави било вистинска опција?
„Да, можеше да биде“, изјави израелскиот историчар Илан Папе за ТРТ Ворлд.
„Одржлива палестинска држава, составена од Западниот Брег и Газа, можеше да се појави по војната во јуни 1967 година“.
Ова беше војна што Израел ја наведе дека е неопходна за самоодбрана, и чиј резултат беше дека војниците извршија инвазија и окупација на дополнителни 22 отсто од Палестина, како и земјиште што им припаѓа на Египет и Сирија.
Но Папе, кој исто така е професор по историја на Универзитетот во Ексетер, објасни: „Тоа зависеше исклучиво од Израел, кој не сакаше да види вистинска и суверена држава од првиот момент на окупацијата. Најдоброто што можеше да го понуди беше бантустан и од 1969 година наваму, тој (апартхејд) бантустан се намали во однос на просторот и авторитетот“.
Конкретен план за легитимирање на палестинската држава заедно со Израел ќе дојде децении подоцна како резултат на Договорот од Осло во 1993 година, каде што претседателот на Палестинската ослободителна организација (ПЛО), Јасер Арафат, ќе се сретне со израелскиот премиер Јицак Рабин на разговори оркестрирани од американскиот претседател Бил Клинтон.
Овде Израел ја призна ПЛО како претставник на палестинскиот народ - при што ПЛО се согласи за возврат да го прекине вооружениот отпор и да го признае Израел како легитимна држава. Напредок?
Но други важни прашања беа оставени да висат, како што се израелското воено присуство на палестинските територии, трансферот на власта на палестинската администрација, статусот на Ерусалим и илегалните израелски населби - за сите да се преговара подоцна (но што никогаш не се случи).
Даниел Леви е претседател на Проектот САД / Блискиот Исток (УСМЕП), организација која се обидува да најде заемно достоинствено и прифатливо решение за израелско-палестинскиот конфликт. Тој исто така беше поранешен советник на Рабин за време на разговорите во Осло II во 1995 година, кои навлегоа во деталите за структурата на мировниот процес.
Говорејќи за ТРТ Ворлд, тој рече: „Мислам дека е разумно да се каже дека поротата не одлучила дали некогаш било можно решение со две држави. Почетниот пробив во Осло се случи во моментот на американската униполарна моќ и во моментот кога раководството на двет страни (израелската и палестинската) се чинеше дека се насочува кон тој вид на диспензација.
„Тоа е поианку од тоа да се каже дека понудената опција за две држави би била праведна или прифатлива за секого- очигледно имало противење од двете страни“.
Леви додаде дека понудата ги оставила палестинските бегалци особено исклучени и нивните права игнорирани.
За да функционира, САД требаше да го повикаат Израел на одговорност и да го прифатат повикот на Палестинците за „мини-држава заснована на 22 отсто од историската земја“, рече тој.
Наместо тоа, „Израел продолжи да го уништува она од што би се состоела дури и една мини палестинска држава, и тоа одигра главна улога во колапсот на перспективите. Само погледнете го бројот на доселеници, позициите и зацврстувањето на окупацијата, нееднаквоста и израелската доминација“, рече Леви.
Последниот договор требаше да се постигне за пет години - но тоа никогаш не се случи.
Идните дипломатски разговори ќе продолжат да ги даваат истите решенија заглавени од истите проблеми, на самитот во Кемп Дејвид (2000), Самитот во Таба (2001), Арапската мировна иницијатива (2002), Блиско-источниот Пат кон мир (2003) и разговорите во Анаполис (2007).
Фарсах, исто така автор на „Преиспитување на државноста во Палестина“ (2021), рече: „Меѓународната правна рамка за решавање на израелско-палестинскиот конфликт остана врзана за решението со две држави, но реалноста што Израел ја создаде на терен од 1993 година, со вклучување на присуството на 730.000 доселеници на Западниот Брег и Источен Ерусалим, значи дека конкретно не можеме да спроведеме одржливо решение за две држави“.
Таа додаде дека креаторите на политиката и лидерите на граѓанското општество требало да најдат начини да размислуваат „надвор од кутијата“ и да понудат алтернативна парадигма.
Може ли да има мир без Палестина?
За разлика од Арапската мировна иницијатива од 2002 година, предводена од Саудијците, каде што беше поставена основната линија за да се инсистира на резолуција за Палестина од страна на арапскиот свет, Абрахамскиот договор (2020) посредуван од администрацијата на Трамп, не направи таков напор.
Ова беше делумно за да се намали и маргинализира потребата за решавање на палестинските права, објасни Леви.
„Иако овие договори не го потврдија исходот поголем Израел со една држава, она што тие го направија од клучно значење беше дополнително да го зајакнат израелскиот пристап кон децентрирање на Палестина и навистина да ги уништат палестинските права“.
Леви додаде дека Абрахамскиот договор е пример за „масовно неодговорна политика.“
Алудирајќи на чекорите на Израел и Саудиска Арабија за нормализација, тој рече:
„Концептот да не се сфаќа сериозно овој конфликт на сите им експлодира в лице. Од перспектива на војната денес, треба да биде срамно да се гледа што е направено. Да се мисли дека правење дипломатски односи меѓу земји кои не се во војна, и правејќи го тоа на начини кои ги маргинализираат Палестинците, би придонело за решавање на тој конфликт, е очигледно апсурдно“.
Можеби со оваа Блинкен сега го предупреди Израел дека за да продолжи со нормализирање на односите со регионалните земји, мора да пристапи кон опцијата две држави. Саудиска Арабија соопшти дека нема да се согласи на никаков договор доколку израелската влада не се заложи за принципот на решение со две држави.
Но, Израел никогаш не ја промовираше оваа идеја.
Отфрлањето од Израел
Израелските медиуми го опишаа Нетанјаху во 2019 година како „човекот кој направи повеќе од кој било друг во последниот четврт век за да спречи палестинската држава да стане реалност“.
Всушност, во последно време, Нетанјаху и неговата екстремно десничарска влада отворено го отфрлија создавањето на палестинска држава покрај Израел, наместо тоа наведувајќи дека ќе се врати на одржување на безбедносната контрола над Газа.
Во декември, тој изјави дека „Газа нема да биде ниту Хамастан ниту Фатахстан“ - сугестија дека ниту една од главните палестински партии нема да смее да управува со Газа по завршувањето на војната.
Министерот за национална безбедност Итамар Бен-Гвир и ултранационалистичкиот министер за финансии Безалел Смотрич отидоа чекор понатаму, сугерирајќи „доброволна миграција“ на Палестинците во Демократска Република Конго, иако владиниот портпарол на централноафриканската земја негира каква било вмешаност во ова.
Зборувајќи за мотивите на Нетанјаху, Фарсах рече: „Тој сака елиминација на Палестинците или со протерување или со нивно фрагментирање под различни правни и географски простори за тие да станат фрагментиран хуманитарен проблем наместо (да имаат) легитимно барање за самоопределување и независност.
Каде стојат Палестинците?
Палестинската управа поддржана од Западот, официјалното раководство на Палестина, нема легитимитет, според мислењето на многу Палестинци, бидејќи се смета дека е во дослух со Израел.
Но нејзиниот лидер Махмуд Абас продолжува да повикува на решение со две држави. Запомнете, силите на власта беа протерани од Газа кога Хамас ја презеде енклавата во 2007 година, по победата на палестинските парламентарни избори во 2006 година.
Во 2017 година Хамас прифати решение за две држави засновано на границите од 1967 година, без да ја признае државата Израел. Но откако започна последниот конфликт и бројот на загинати во Газа се приближува до 25.000 луѓе, концептот на две држави можеби е затрупан под урнатините.
Анкетата на Палестинскиот центар за политички и анкетни истражувања, спроведена во ноември и декември во Газа, покажа дека само 34 отсто од Палестинците таму поддржуваат решение за две држави. Околу 64 отсто од Палестинците рекоа дека не поддржуваат решение за две држави.
Тоа е чувството кое Мустафа Баргути, од политичката партија Палестинска национална иницијатива, исто така постојано го покренува.
Во мислењето за „Гардијан“ во мај, тој напиша: „Европа и Соединетите Американски Држави продолжија да вршат притисок врз Палестинците да прифатат решение за две држави што ги продолжува нееднаквоста и страдањето, без оглед на нашето право на самоопределување и без никакво сериозни напори да се запре градењето населби“.
Фарсах се согласи, велејќи дека премногу се случило откако моделот со две држави беше сериозна опција во 1990-те. „Четирите суштински прашања кои сè уште висат над него се сложени, вклучувајќи ги доселениците, безбедноста, бегалците и Ерусалим“.
Значи, ако не две држави, тогаш можеби една?
„Единствената опција пред 7 октомври е иста како онаа потоа“, рече Папе.
„Политички систем кој нуди еднакви права на сите без разлика на нивната религија или етничка припадност, вклучувајќи ги и бегалците протерани од Палестина во 1948 година и оттогаш. Секоја друга визија или план ќе го овековечи крвопролевањето и насилството“.
Фарсах исто така повика на создавање на една држава основана врз основа на еднакви права. Има „голема палестинска поддршка за идејата за една демократска држава, но немаме политичко средство да ја претставиме и да ја браниме регионално и глобално“, рече таа.
Заедничката палестинско-израелска анкета од јануари 2023 година покажа дека 52 отсто од палестинските граѓани на Израел би поддржале заедничка држава со еднакви права за Евреите и Палестинците, во споредба со само 20 отсто од израелските еврејски граѓани. Околу еден од тројца Палестинци изјавиле дека ќе поддржат таков план.
Но, тоа има свои стапици.
Палестинците би сочинувале најмалку половина од населението, што значи дека Израелците би биле во малцинство, со што ќе се поништи концептот на Израел како еврејска држава.
Леви објасни дека постојат многу различни модели за решение за една држава, вклучително и бинационален систем, федерален систем или конфедерација, но каква и да е формата, таа ќе треба да одговори на две клучни точки - „еднакви права за сите и речиси сигурно национални колективни права исто така“.
Тој додаде: „Не е време да се изнесат планови за решенија. Ние сме во моментот да учиме од минатото, да се осврнеме на основните причини кои се од најмалку 1947-49 година, не само од 1967 година, а особено да се справиме со многуте недостатоци кои ги разоткри сегашната катастрофа.
„Она што го видовме од 7 октомври е дека ниту еден ѕид не може да биде доволно висок за да обезбеди сигурност покрај неправдата. Можеби луѓето со текот на времето признаваат дека подобар пат за напред е всушност да ја прифатат хуманоста на другиот, што е можеби повеќе признаено во диспензијата на еден политички субјект кој нуди еднаквост наместо во сепарационистичка парадигма“.
