Израел нема устав поради флуидниот идентитет на земјата и одбивањето да се идентификуваат нејзините граници, феномен што го одразува децениското омаловажување и узурпација на земјиштето на Палестинците.
„Неусвојувањето на уставот, исто како и непроѕирните статус-кво договори, го отсликува израелскиот консензус во врска со неопходното избегнување на крајните решенија за контроверзните прашања во врска со идентитетот на државата“, напиша Хана Лернер, директор на Факултетот за политички науки, Влада и меѓународни односи на Универзитетот во Тел Авив.
Написот на Лернер од 2004 година, „Демократија, конституционализам и идентитет: аномалија на израелскиот случај“, тврди дека неусвојувањето на уставот е вкоренето во верско-секуларниот конфликт во Израел, кој е воден од политиката на еврејскиот идентитет: борбата меѓу спротивставените визии за самата природа на еврејската држава.
ТРТ Ворлд побара од Лернер да го коментира овој напис. Таа не одговори на прашањето.
Примерот на Израел како земја без устав е единствен во споредба со другите пет нации.
Обединетото Кралство на пример, нема единствен пишан устав кој делува како референтна точка додека ја спроведува правдата. Напротив, има некодифициран устав распространет низ различни извори, вклучувајќи статути, обичајно право, конвенции и правни документи како Магна карта.
Во случајот на Израел, тоа е комплицирано прашање вкоренето во конкурентните интереси на неговата ортодоксна еврејска база, тврдокорните ционисти и таканаречените секуларисти.
Тора против израелски секуларизам
Додека секуларистите бараат устав заснован на поделба на религијата од државата, ортодоксните групи се противат на тоа, велејќи дека на земјата не ѝ треба устав бидејќи Тора, еврејската света книга, дефинира што е Израел.
Лернер цитираше претставник на Агудат-Израел, ултра-православна партија, во раните години на израелската држава, кој рече: „Во Израел нема место за кој било устав создаден од човек. Ако е во спротивност со Тора - тоа е недозволиво, а ако е во согласност со Тора - тоа е излишно.
Соочени со спротивставената динамика, раното израелско раководство се обиде да развие сред пат по одлуката на Харари во 1950 година, која сугерираше дека Тел Авив не треба да создаде компактен устав, туку наместо тоа да донесе посебни Основни закони за владините институции - пристап кој на крајот може да доведе земјата да донесе единствен устав. Сепак, ова не ги намали тензиите.
Теолошкиот историчар од Анкара, Елдар Хасаноглу, кој е специјализиран за јудаизам и предава на Универзитетот Хаџи Бајрам Вели, ги истакнува долгогодишните разлики меѓу „секуларистичките“ основачи на израелската држава, како што е Дејвид Бен-Гурион, нејзиниот прв премиер, и „фундаменталистичките“ Евреи.
Последниве го сметаат Израел за нивна „ветена земја“ дадена од Бога и бараат политичките лидери да се придржуваат до принципите на Тората наместо конституцијата направена од човекот.
Секуларистичките лидери на Израел разбраа дека ако изготват устав без никакво повикување на Тора, ќе се соочат со сериозна реакција од новомигрираните еврејски ортодоксни групи, вели Хасаноглу.
А ако пишуваа закони во согласност со Тора, раното израелско раководство се плашеше да биде ставено „под мраз“ од западниот свет заради следење на „фундаменталистичка агенда“, додава тој.
„Како резултат на тоа, во нивен интерес беше да не се направи устав“, изјави Хасаноглу за ТРТ Ворлд.
„Тие не сакаа да создадат никакви пречки (како секуларистички устав) за да ги спречат религиозните Евреи да дојдат во Израел, додека тие исто така имаа за цел да ја задржат недопрена секуларистичката природа на државата“.
„Поради постојаните поделби и тензии меѓу секуларистите и ултраортодоксните групи, „процесот на изработка на израелски устав е намерно одложен со цел да се спречат социјалните судири меѓу двата табора“, вели Батухан Устабулут, академик за уставно право на турскиот Универзитет Коџаели и директорот за правни истражувања во Центарот за економски и социјални истражувања (ЕСАМ).
Нерешената борба за идентитетот на Израел одговара на „долготрајната неподготвеност“ на Тел Авив да го дефинира својот политички поредок и идентитет со изготвување на својот устав, смета Ричард Фалк, водечки американски еврејски правен експерт и почесен професор по меѓународно право на Универзитетот Принстон.
Проширен јаз
Кога израелскиот академик Лернер ја напиша својата статија пред две децении, со земјата владееше „секуларно мнозинство“. Оттогаш, политичкиот состав на Израел драстично се промени, што го покажа сегашната екстремно десничарска влада на Нетанјаху, во која доминираат ортодоксните ционистички партии.
Но дури во 2004 година Лернер забележа дека „израелскиот консензус“ за задржување на она што таа го опиша како консоцијален политички модел почна да еродира. Во консоцијалниот политички модел, водечките елити од различни секти и заедници работат во тандем за да обезбедат постојниот систем да остане стабилен.
Пред нападот на 7 октомври, планот на владата на Нетанјаху за ремонт на судството предизвика големи демонстрации, покажувајќи дека јазот меѓу секуларните и религиозните групи се зголемил и го потврди дведецениското предвидување на Лернер дека израелскиот консензус еродира.
„Планот за реформи во правосудството предизвика политичка криза во Израел, станувајќи вистински фактор што доведе до бројни предвремени избори и нестабилни влади“, вели Хасаноглу, мислејќи на се` подлабокиот јаз меѓу секуларните и религиозните групи во Израел.
„Во лаички термини, нерешените проблеми од минатото станаа бабици на денешните кризи“, изјави Устабулут за ТРТ Ворлд.
Подготвувањето устав сѐ повеќе станува преголема цел за Тел Авив, бидејќи поделбите во израелското општество се зголемија од 1980-те кога беше дозволено да се формираат верски судови, вели Хасаноглу.
„За разлика од секуларната судска одлука, пресудата на рабинот во верскиот суд не може да се обжали“, вели академикот.
„Долгорочно, секуларистичките Израелци ќе ја изгубат оваа војна против ортодоксните еврејски групи“, вели Хасаноглу, наведувајќи како десничарските групи пораснале во големина и влијание од 1980-те. Со законот за нација-држава од 2018 година, кој го признава правото на самоопределување само на еврејскиот народ, религиозните групи се чувствуваат многу поохрабрени, додава тој.
Придобивки од немањето устав
Експертите укажуваат на голем број политички придобивки од немањето устав за Израел.
„На крајот на денот, уставот поставува ограничувања за употребата на политичката моќ“, вели Устабулут.
Во случајот на Израел, уставните ограничувања можат да ја принудат државата да ги одреди своите територијални граници, нешто на што Тел Авив долго време се спротивставува.
„Егзистенцијалната причина е поврзана со неподготвеноста на Израел да ги поправи своите територијални граници во поглед на експанзионистичките територијални амбиции. Се чини дека Израел го поврза уставот со прифаќање на територијалниот статус кво од 1948 или 1967 година“, изјави Фалк за ТРТ Ворлд.
Професорот се осврнува на појавата на израелската држава во 1948 година и на Шестдневната војна од 1967 година, која му овозможи на Тел Авив да го окупира Западниот Брег, Газа, Синајскиот Полуостров и Голанската висорамнина, откако ги порази четирите арапски држави.
Израел се повлече од Синајскиот Полуостров по мировниот договор со посредство на САД меѓу Тел Авив и Каиро во 1982 година.
„Израел е експанзионистичка доселеничка колонијална држава, што значи дека нема граници. Се обидува да добие онолку земја колку што сака додека не ја асимилира таа земја и не донесе доволно луѓе да ја населат, а уставот може да биде пречка во тоа“, вели Сами ал Аријан, водечки палестински академик.
„Современиот демократски устав ќе постави „еднакви права“, кој ќе му наложи на Израел да не ги крши граѓанските права на не-Евреите, на пример, на Палестинците“, вели Нихат Булут, професор по право на Универзитетот Медипол.
Под влијание на верскиот концепт на „ветена земја“ дадена само на „избраната нација“ Евреите и зголемениот екстремистички политички притисок, израелските лидери навистина не можат да замислат „еднакви права“ на не-Евреите, изјави Булут за ТРТ Ворлд.
„Како резултат на тоа, тие имаат проблем да ја дефинираат, не само својата држава, туку и нацијата“, додава тој.
„Во раните години, Израел „имаше воена состојба против Палестинците“, вели Аријан. Ако имаше устав, „ќе требаше да дефинира што се Палестинците“, што ќе создаде многу тешкотии за Израел да изврши такви грозоморни дела“, додава тој.
Долг е списокот на прекршувања на правата вршени од Тел Авив врз Палестинците со децении.
„Некои фактори можеби не беа добри за да се обелоденат во јавноста, особено флексибилноста во однос на статусот на не-Евреите. Постоењето на израелски дискриминаторски закони за правото на враќање или обединување на семејството; расните ограничувања на сопственоста на имотот и правата на престој можеби имаат потешкотии да се усогласат со демократскиот устав“, вели Фалк.
„Без устав, Израел ја задржува флексибилноста во однос на дефиницијата за „држава на еврејска надмоќ“ како што е илустрирано со Основниот закон од 2018 година кој го ограничува правото на самоопределување на еврејскиот народ“, додава тој.
Аријан и Фалк се чини дека се на иста страна во врска со недостатокот на устав во Израел.
Аријан верува дека наметнувањето на еврејската надмоќ е токму причината зошто Израел нема добро дефиниран правен кодекс на однесување, и тоа е „бидејќи тоа би било или расистички врховистички устав, кој ја одразува природата на ционистичката идеологија или ќе го остави во неизвесност за да не може да бидат критикувани“.
