Невидливите, сеприсутни „вечни хемикалии“ се поврзани со широк спектар на сериозни ефекти врз човековото здравје, предизвикувајќи сè поголеми повици за нивно забрана. Иако постојат цврсти докази дека барем една од повеќе од 4.000 хемикалии произведени од човекот наречени ПФАС предизвикува рак, истражувачите сè уште се обидуваат целосно да го разберат нивното пошироко влијание врз здравјето.
Еве што знаеме досега.
Што се ПФАС?
Пер- и полифлуороалкилните супстанции (ПФАС) се синтетички хемикалии за прв пат развиени во 1940-те за да издржат интензивна топлина и да ја отфрлат водата и маснотиите.
Оттогаш, тие се користат во широк спектар на производи за домаќинство и индустриски производи, вклучувајќи пакување храна, шминка, ткаенина отпорна на дамки, нелепливи тенџериња и тави и пена што се користи за гаснење пожари.
Бидејќи на ПФАС им треба исклучително долго време за да се разградат, поради што го добија прекарот „вечни хемикалии“, со текот на годините тие истекоа во почвата и подземните води, влегувајќи во нашиот синџир на исхрана и вода за пиење.
Овие хемикалии сега се откриени буквално насекаде на Земјата, од врвот на Монт Еверест до внатрешноста на човечката крв и мозок.
Двајца најголеми виновници
Двете најистражувани соединенија на ПФАС веќе се забранети или ограничени во многу земји, иако тие остануваат забележливи низ околината.
Перфлуорооктанската киселина (ПФОА), која некогаш се користеше за да се направи нелепливата облога за садови за готвење тефлон, во декември беше класифицирана како „канцерогена за луѓето“ од Меѓународната агенција за истражување на ракот (ИАРЦ).
Агенцијата на Светската здравствена организација соопшти дека има „доволно докази“ дека ПФОА предизвикала рак на животните за време на експериментите, како и „ограничени докази“ за рак на бубрежните клетки и тестисите кај луѓето.
Перфлуорооктанската сулфонска киселина (ПФОС), некогаш клучната состојка во заштитникот на ткаенината Скотчгард (Scotchgard), во меѓувреме беше прогласена за „можно канцерогена за луѓето“.
Имаше ограничен доказ за рак кај животните, но „несоодветни докази за рак кај луѓето“, рече ИАРЦ.
Други поврзани болести
Пошироко, набљудувачките студии покажуваат дека изложеноста на ПФАС хемикалии е во корелација со зголемени ризици од рак, дебелина, болести на тироидната жлезда, црниот дроб и бубрезите, како и повисоки нивоа на холестерол, ниска родилна тежина, неплодност и потенцијално намален одговор на вакцините.
Сепак, ваквото набљудувачко истражување не може да докаже дека хемикалиите директно ги предизвикуваат овие здравствени проблеми.
Нивото на ризик може многу да варира во зависност од нивото на ПФАС на кои се изложени луѓето- се верува дека речиси секој на Земјата има барем малку ПФАС во нивните тела.
Според ИАРЦ, оние кои се изложени на најголем ризик од значителна изложеност на ПФАС се поединци кои ракуваат со хемикалиите директно за време на производството на производите.
Прашање за изложеност
Се расправа за точното ниво на изложеност на ПФАС што се смета за штетно за здравјето.
Претходно, упатствата во многу земји сугерираа дека помалку од 100 нанограми ПФАС на литар вода од чешма се доволни за заштита на здравјето.
Меѓутоа, САД предложија намалување на границата на четири нанограми ПФОА и ПФОС на литар, а ЕУ размислува да го следи примерот.
Минатата година, медиумска истрага откри нивоа на ПФАС над 100 нанограми на литар на 2.100 локации низ Европа и Велика Британија.
Нивото се искачи за преку 10.000 нанограми на 300 локации, според истрагата спроведена од 16 редакции.
Дополнително комплицирање на способноста на истражувањето за разбирање на здравствените ефекти на ПФАС е тоа што сè уште се развиваат нови соединенија.
Истражувачите предупредија дека бидејќи производителите постепено ги исфрлаат соединенијата идентификувани како потенцијално опасни, тие често ги заменуваат со друг член на семејствотоПФАС кој бил подложен на помала контрола.
Истражувачот за животна средина од Харвард, Елси Сандерленд, го нарече овој процес „хемиски удар на кртот“.
Повици за акција
Екологистите и здравствените експерти ширум светот сѐ повеќе алармираат за „вечните хемикалии“.
Францускиот пратеник Никола Тиери ќе претстави нацрт-закон со кој,ако биде усвоен, ќе ги забрани несуштинските ПФАС во Франција од 2025 година.
Европската унија, исто така, размислува за забрана на ПФАС во цела Европа од 2026 година.
За луѓето дома, речиси е невозможно да се избегне конзумирање на мали количини на ПФАС.
Сепак, експертите препорачуваат да се намали контактот со нелепливи садови и пакувања за храна отпорни на маснотии, како што се обвивките за брза храна.
Пиењето филтрирана или флаширана вода и складирањето на остатоците во стаклени, а не во пластични контејнери исто така може да помогне.
