Во последните неколку недели, Мохамад Реза Кавианпур, шеф на Иранскиот центар за истражување на води, објави дека нивото на водата на Каспиското Море се намалило за приближно половина метар во последните неколку години.
Тој рече дека нивото е намалено за 25 см само во изминатата година, што укажува дека овој тренд ќе се задржи главно поради глобалното затоплување, а негативните ефекти ќе станат уште поизразени во следните неколку години.
Во својата изјава, Кавианпур истакна дека досега се изгубени 190 милијарди кубни метри вода поради падот на нивото на водата во Каспиското Море. Дополнително, во друга објава, Али Бајтолахи, директор на бирото за управување со ризик во Центарот за истражување на патишта и урбанизација при иранското Министерство за патишта и урбанизација, тврди дека долж брегот на Каспиското Море дошло до слегнување на почвата од 9 сантиметри поради намалувањето на нивото на водата на Каспиското Море.
Еколошките прашања во врска со Каспиското Море се протегаат подалеку од самото намалување на нивото на водата, исто така има тврдења за суша што се појавува долж неговите брегови.
Мехрдад Казаи Поул, генералниот директор за природни ресурси и управување со сливот во провинцијата Мазандаран во Иран, неодамна изјави за иранскиот печат дека суша се случува на западните брегови на Каспиското Море. Во својата изјава, Мехрдад Казаи Поул се обиде да го истакне ова прашање наведувајќи дека „намалувањето на водостојот на Каспиското Море резултираше со појава на сушна зона од 1,5 милиони квадратни метри долж западниот брег на провинцијата Мазандар“.
Иранскиот министер за внатрешни работи Ахмад Вахиди, во својата изјава на 25 декември 2023 година, го истакна намалувањето на нивото на водата на Каспиското Море и предупреди дека се соочува со непосредна закана од целосно сушење во наредните децении.
Воден предизвик на Иран
Еден од значајните предизвици на Иран е тековната суша и ескалацијата на кризата со вода во земјата, која достигна критично ниво. Се очекува дека ова прашање ќе се појави како една од најважните грижи за националната безбедност на Иран во догледна иднина.
Бабак Негадари, директорот на Истражувачкиот центар на иранскиот парламент, за време на неговото обраќање на VII меѓународна конференција за климатски промени одржана во Техеран на 29 јануари 2024 година, истакна дека Иран доживеал намалување на врнежите за 50 мм во изминатите 50 години при што 62 отсто од земјата се бори со суша.
Говорејќи на конференцијата организирана во Националната библиотека на Иран, Дариуш Гол Ализадех, директорот на Националниот центар за временски и климатски промени при Организацијата за заштита на животната средина на Иран, откри дека поради сушата и климатската криза, 800.000 поединци мигрирале од југот и централните региони на Иран до северните области во последните две години.
Али Пурахмад, директор на Одделот за мочуришта на источното и централното плато во иранската компанија за управување со водни ресурси, изјави дека вкупните водни ресурси на Иран се намалени за 35 отсто на долг рок. Пурахмад нагласи дека Иран моментално ја доживува својата четврта последователна година на суша, а проблемот опстојува поради недоволните врнежи потребни за ублажување на кризата.
Еден од најважните еколошки предизвици кои произлегуваат од сушата и недостигот на вода во Иран е сушењето на езерото Урмија кое се наоѓа во северозападниот дел на земјата. Извештаите во иранските медиуми покажуваат дека најновите сателитски снимки на езерото Урмија прикажуваат само 4 проценти од преостанатата вода. Ова значи дека езерото Урмија, шестото по големина солено езеро на глобално ниво и најголемото езеро на Блискиот Исток, брзо се суши, преминувајќи во еколошки безживотен ентитет.
Експертите за животна средина предупредуваат дека пресушувањето на ова езеро потенцијално ќе доведе до сериозни еколошки последици, вклучително и солени бури во регионот, што значително ќе влијае на локалниот екосистем.
Иранските еколошки активисти ја критикуваат иранската влада за нејзината апатија кон исцрпувањето на езерото. Неодамна, Фируз Гасемзадех, портпаролот на Иранската водна индустрија, изјави дека на езерото Урмија, со помалку од 1 милијарда кубни метри вода, му се потребни 14 милијарди кубни метри вода за да се врати на нормалното еколошко ниво.
Меѓу примарните фактори кои придонесуваат за исушувањето на езерото Урмија се погрешните политики за управување со водите, изградбата на брани за вода, намалувањето на врнежите кои се припишуваат на глобалните климатски промени и ескалацијата на испарувањето. Одредени неодамнешни изјави на иранските власти предизвикаа загриженост дека Каспиското Море може да се соочи со слична ситуација. Властите, забележувајќи значително намалување на нивото на водата во Каспиското Море, тврдат дека овој проблем ќе продолжи.
Обвинета Русија
Иранските власти првично ја обвинија Русија за исцрпувањето на водата во Каспиското Море. Навистина, на 22 јануари 2024 година, Али Бајтолахи, раководител на ризик во Центарот за студии на патишта и урбанизација на иранското Министерство за патишта и урбанизам, тврди дека руската прекумерна употреба на водата на реката Волга била причина за повлекување на водата од Каспиското Море.
Според изјавите, примарен извор на вода на Каспиското Море е реката Волга, која се влева во ова море. Реката Волга обезбедува 84 отсто од водата на Каспиското Море. Се тврди дека за ова прашање придонесе прекумерната употреба на водата од оваа река од страна на Русија за подобрување на земјоделството и изградбата на брани за вода на оваа река.
Казахстан, исто така, се тврди дека се соочува со сличен проблем. Всушност, во пристанишниот град Актав во Казахстан е прогласена вонредна состојба поради повлекувањето на водата на Каспиското Море. Русија сè уште не дала јасен одговор на овие наводи.
Се тврди дека ако истрае сегашната политика на Русија, Каспиското Море ќе пресуши во рок од 70 години. Според иранските експерти, во рок од 20 години Каспиското Море ќе изгуби половина од својата ширина, а за 10 години ќе почнат да се појавуваат бури од прашина во крајбрежните области. Навистина, се тврди дека првичните знаци на овие бури со прашина се веќе видливи во Казахстан и Туркменистан.
Најзначајниот договор за зачувување на животната средина на Каспиското Море е Техеранската конвенција, потпишана на 4 ноември 2003 година меѓу Иран, Република Азербејџан, Туркменистан, Казахстан и Русија. Според овој договор, земјите потписнички се обврзани да ја чуваат животната средина и екосистемот на Каспиското Море. Сепак, обвинувањата на иранските власти против Русија поттикнаа сомневања дека Русија може да го попречува спроведувањето на овој договор.
Сепак, некои ирански експерти за животна средина тврдат дека препишувањето на целата вина на Русија не е научен пристап, а управувањето со водите и политиките на Иран исто така одиграа улога во исцрпувањето на водата од Каспиското Море.
Последиците од рецесијата на водата во Каспиското Море и појавата на суши во крајбрежните области ќе се прошират надвор од ефектите на животната средина и негативно ќе влијаат на работењето на пристаништата клучни за економијата на регионот. Всушност, брзото исцрпување на водата во Каспиското Море може да ги направи неактивни и нефункционални пристаништата Актау, Курик и Атирау во Казахстан; Туркменбаши во Туркменистан, како и Астрахан и Махачкала во Русија, од кои сите играат клучна улога во економијата на Централна Азија.
Ова имплицира дека транзитните рути и меѓународните коридори, клучни и за регионалната економија и за глобалната трговија, ќе претрпат негативни последици. Навистина, ова прашање почна да се манифестира во Туркменистан, што ја натера туркменската влада да изгради нови пристаништа бидејќи некои од нивните пристаништа станаа неоперативни.
На пример, како резултат на рецесијата на Каспиското Море, поморските патишта меѓу пристаништата Туркменбаши и Хазар во Туркменистан се прекинаа, што ја натера туркменската влада да подигне ново пристаниште кое ќе го замени пристаништето Хазар во провинцијата Балканбат. Паралелен предизвик се наѕира над пристаништето Туркменбаши, познато како трговски центар на Туркменистан.
Накратко, Каспиското Море, кое се смета за едно од значајните азиски мориња и најголемото езеро во светот, доживува брз пад на нивото на водата, што го зголемува ризикот од негово пресушување. Навистина, по бреговите на Каспиското Море почнаа да се појавуваат суши.
И покрај тоа што сушењето на Каспиското Море претставува еколошка загриженост, тоа исто така носи потенцијал за длабоко влијание врз регионалните економии и геополитика. Иран ја смета Русија одговорна за рецесијата на Каспиското Море, но сепак Русија молчи по ова прашање. Без разлика на причината, Каспиското Море не смее да пресуши за благосостојбата на жителите на регионот и судбината на идните генерации.
