Пред израелските сили да го бомбардираат неговиот дом и да го принудат неговото семејство да тргне на долго патување за да најде сигурност на друго место, 14-годишниот Мухамед Муса беше младо момче како и многу други во палестинската енклава Газа.
Муса сакаше да стане компјутерски програмер и да си ја проба среќата во професионалниот кик-бокс доколку сите негови тренинзи се исплатеа. Работел напорно за да го подобри своето познавање на англискиот јазик и планирал да аплицира за стипендии во странски училишта.
Сепак, во последните четири месеци тој немаше време да размислува за ништо од тоа.
Среде немилосрдните израелски бомбардирања, неговото семејство- три сестри, брат и родителитепостојано се движат. Во октомври тие избегаа од својот дом во Тел ал-Хава во Западна Газа во Ал-Магази во центарот, а потоа во Рафах, придружувајќи им се на 1,1 милион други раселени Палестинци.
Сега, сè што мисли е да се врати во сигурноста на својот дом.
„Често размислувам да се вратам во нашето маало по војната, но загрижен сум дека бидејќи нашата куќа и маало беа бомбардирани, и сè нема да биде исто“, изјави тој во телефонското интервју за ТРТ Ворлд.
„Тоа е исто така многу стресно. Не само за мене, туку сите во Рафах се напнати, стравувајќи од копнена инвазија. Видовме што направија на северот на Газа и ме прави нервозен што истото може да се случи и во Рафах“.
Муса и другите стотици илјади преживеани деца живеат во постојан страв, соочени со смртни закани, тешки повреди, растурени семејства и загуба на најблиските, бидејќи последниот израелски напад се покажа како катастрофален за децата - за само четири месеци се изгубени над 12.600 млади животи.
Копнеж за нивните секојдневни рутини
Извештаите и сликите што се појавија од Газа покажуваат какво страшно влијание имала израелската војна врз децата. На едно видео, девојче почнува да плаче на звукот од грмотевици мислејќи дека се бомби фрлени од израелски авиони. Некои деца се обиделе да се самоубијат. Други се пријавени како разговарале со своите миленици за смртта. И насекаде децата ја презедоа улогата на негуватели на помалите браќа и сестри.
Младите исцрпени деца, опкружени со урнатините од нивните домови и училишта, сведочат за психолошкото влијание на нехуманата израелска офанзива.
Седумгодишната Маха Салоха, која ја започна својата втора година на училиште пред 7 октомври, едвај чека да се врати во животот како што беше порано.
„Навистина сакам овие лоши работи наскоро да завршат. Јас сум многу уморна. Се надевам дека кога сè ќе се врати во нормала, ќе можам да играм како што сакам и да се вратам во моето училиште, иако е уништено“, изјави таа по телефон за ТРТ Ворлд.
Маха и нејзиното семејство живееле во населбата Ал-Ремал во северна Газа. Тие беа раселени пет пати во последните неколку месеци и сега престојуваат во Рафах.
„Сонувам да станам доктор за да можам да ги лекувам сите пациенти“, вели таа.
Но, прво, таа сонува да се врати во својот дом, каде што ги има сите нејзини играчки и облека, и каде може да ги гушка мајка сѝ и татко сѝ секое утро без да се плаши за нејзината безбедност.
„Уништувањето на рутините на палестинските деца, познатото опкружување, домовите, училиштата и вообичаениот ред во нивните животи ги остави без стабилност“, вели клиничкиот психолог од Истанбул, Елиф Бану Учар.
Нејзините сознанија се резултат од претходните искуства со работа со деца за време на тераписките сесии, иако таа директно не соработувала со оние во Газа.
„Стабилноста и рутините се од суштинско значење за децата да се чувствуваат сигурно.
Истакнувајќи ја критичната важност на сигурната приврзаност како една од петте основни емоционални потреби на детето, таа вели дека чувството на сигурност кај палестинските деца е целосно еродирано.
„Проширената неизвесност во Газа ги втурна сите деца во длабока состојба на несигурност - средина каде што следниот момент е непредвидлив, барајќи постојано движење и подложувајќи ги на постојана опасност и страв“, вели таа.
„Надополнети со блокадата, овие деца се соочуваат со хронични неволји, вклучително и сиромаштија и глад, што дополнително ја засилува нивната мака“, изјави таа за ТРТ Ворлд.
Деценија трауми
Иако тековниот израелски напад е најсмртоносниот во изминатата деценија за палестинските деца, за оние како Мохамед и Маха родени во Газа, ова не е прва израелска воена офанзива на која биле сведоци, а секоја остава траен печат на нивниот краток живот.
Среде овој периодичен циклус на насилство, нивните детства се обликувани под постојаната сенка на војната и опсадата.
Иман Фараџала, клинички психолог родена и израсната во Газа, вели дека распространетата траума што се манифестира кај палестинските деца поради последователните израелски офанзиви влијаела на нивната ментална и емоционална благосостојба.
„Децата во Газа трпат форма на траума, која јас ја нарекувам комплексна континуирана траума (ЦЦТ), која се карактеризира со продолжена изложеност на повеќе трауматски настани, кои често започнуваат во раното детство и продолжуваат во подолг временски период.
За разлика од изолираните трауматски инциденти, ЦЦТ вклучува постојани стресни фактори, кои постојано ги надминуваат механизмите за справување на детето, додава таа.
Под товарот на овие постојани стресови кои ги надминуваат нивните способности за справување, децата често покажуваат непредвидливо однесување, вклучително и обиди за самоубиство, водени од чувства на очај и траума.
Фараџалах посочува дека за палестинските деца, ваквите акции може да функционираат како начин за протестирање и отфрлање на суровата реалност на геноцид, уништување и загуба.
„Ова резултира со широко распространето чувство на беспомошност и безнадежност поттикнато од дискриминаторската и суровата политика на 75-годишната израелска окупација“.
Дали некогаш е можно вистинско исцелување на овие деца?
Двајцата психолози велат дека, со оглед на сегашните услови, да се разговара за каков било психолошки третман за нивно лекување е непрактично бидејќи суштински предуслов за психолошка благосостојба е постоењето на безбеден простор и чувство на сигурност.
Дури и ако се воспостави прекин на огнот во Газа, тековните околности не успеваат да ја всадат оваа клучна смисла кај децата.
„Првиот и најфундаменталниот чекор на патот кон ментална благосостојба на децата и возрасните во Газа е крајот на окупацијата“, велат тие.
Секој што се стреми да ја подобри психолошката благосостојба на децата и возрасните мора да се залага за крај на окупацијата и за слободата на палестинскиот народ.
„Ова е психолошката поддршка што им е потребна на луѓето во Газа - залагајте се за нивната слобода“, вели Елиф Бану Учар.
