Владеењето на династијата во Габон конечно е прекинато. Дуото на татко и син кои владееја со државата повеќе од 50 години беше окончано од близок член на семејството, генералот Брајс Олигуи Енгуема.
Веста за овој државен удар брзо се рашири на 30 август, навлекувајќи осуди од Обединетите Нации, Африканската Унија и Франција поранешниот колонизатор на државата, која тука се уште има стационирано воени сили.
Семејството Одимба беше најдолго на власт на континентот, но тие не се единствените со план да владеат доживотно. Државните раководства во Африка се познати по склоноста да не се откажуваат од власта, и многу ретко се повлекуваат доброволно.
Историјата на Африка е проткаена со ендемска корупција и лошо владеење. Тоа предизвика висока стапка на сиромаштија низ целиот континент, каде најмалку 50% од руралното население живее во екстремна сиромаштија, открива студија објавена на Статиста од 2022 година.
Често населението е мотивирано на граѓанска непослушност и во чести случаи рушење на владејачките режими.
Лидерите од Африка често ги прекршуваат уставните норми за да се осигураат дека незадоволството на јавноста нема да се преточи во изборен пораз, и на тој начин го продолжуваат своето владеење.
Роберт Мугабе 37 години владееше со Зимбабве. Пред да биде срушен велеше дека ќе владее доживотно. Промената се случи на драматичен начин, а на негово место дојде Емерсон Емнангагва, неговата десна рака и сопартиец кој се искачи на претседателското место.
Иако воената интервенција ги имаше сите карактеристики на пуч, извршителите тврдеа дека не станува збор за нелегално преземање на власта туку посредување во промената која е поддржана од мнозинството жители на Зимбабве. Партијата ЗАНУ ПФ во комбинација со режимот на Мугабе, на власт се задржа цели 43 години и се уште владее со земјата.
Јовери Мусевени 36 години владееше со Уганда. Неговиот политички подем опфати децении на нестабилност и серија на конфликти откако неговата партија загуби на изборите во 1980 година, на кои победи Милтон Оботе, со обвинувања за изборни нерегуларности.
Борбата за превласт доведе до војна во Уганда во која загинаа над 100.000 луѓе, и по која дојде до рушење на власта на Оботе. Мусевени го укина лимитот на мандатот на претседателот во 2005 година, а во 2017 година го укина лимитот за возраста на претседателот. И со двата потега си овозможи долготрајно владеење со земјата.
„Ова се само неколку примери. 45 од 54 држави низ Африка имаат искусено во најмала рака барем еден обид за државен удар од 1950 година наваму“, покажуваат податоците на истражувачите Џонатан М. Пауел и Клејтон Л. Тајн од САД.
Извештајот нотира дека од 486 обиди за државен дар, успешни или неуспешни на глобално ниво од 1950 година, Африка има најголем удел со 214 обиди од кои 106 биле успешни.
Само во 2021 година имаше шест обиди за државни удари во Африка, од кои четири беа успешни.
Иако ова се загрижувачки бројки, многу Африканци имаат измешани чувства, дали соборувањето на долгогодишни владетели и автократи преку воени удари е единствен начин да се прекине нивната злоупотреба на моќта.
За некои, тоа е единствен одговор на годините поминати низ потчинетост и репресивни закони, незаситната експлоатација на национални ресурси и недостиг на развој на државите.
Ваквите воени преврати колку и да се лоши за демократијата брзо се прифатени од граѓаните во надеж дека нешто ќе се промени. Сведоци сме на феноменот во Зимбабве. Кога Мугабе беше отстранет од власта народот излезе да прослави, а таа еуфорија се прошири насекаде.
Но, еуфоријата брзо исчезна кога военото раководство и нивните цивилни избраници потфрлија во исполнување на очекувањата. Не треба да помине долго за да започне клептократијата и понатамошното потиснување на човековите права.
Корумпираните лидери во Африка речиси секогаш се борат да останат на власт, плашејќи се од реваншизам и запленување на нивното богатство стекнато со корупција.
„Лидерите се почесто си обезбедуваат долготрајно владеење со т.н. уставни преврати, предлагајќи амандмани кои ги одобруваат законодавната или судската власт или пак се одобруваат на референдум“, пишува Клер Клобучиста за „Советот на надворешни работи“.
„Оваа практика зачести по 2000 година, кога многу постколонијални лидери се приближуваа до крајот на ограничувањата на нивниот уставен мандат“, додава таа.
Овој модел јасно покажува дека на терен „уставните преврати“ го ускратуваат правото на глас на граѓаните, а лидерите може да продолжат да владеат и без поддршка од народот.
Но, зошто лидерите од Африка се претпазливи кога е во прашање мирното предавање на власта?
Самата историја на континентот која е вкоренета во западната колонизација ги „подучува“ лидерите од Африка да бидат немилосрдни. Колонијалните системи кои ја попречуваа демократијата со децении, сега повторно се употребуваат. Самиот систем кој бил употребен за потчинување на претците на Африканците сега се користи од модерните режими кои ги угнетуваат сопствените луѓе. Лидерите кои применуваат „искривена демократија“ како плашт под кој ја задржуваат моќта во своите раце, и натаму ги користат драконските закони од колонијалната ера, наместо да ги укинат.
Регионалните и меѓународните организации како Заедницата за развој на Јужна Африка (САДЦ) кои треба да служат за подобрување на состојбите кои се нестабилни, се претворија во „кучиња што лаат, а не касаат“.
Социјалното незадоволство кое тлее во комбинација со корупцијата и економската криза, создаваат идеални услови за преземање на власта. Состојбата во Буркина Фасо ја докажува таа теза со тоа што државата помина низ девет обиди за државен удар од 1960 година и се уште се смета за една од најнестабилните држави на континентот.
Вовлечени во злокобниот циклус на лошо владеење, Африканците иако не се залагаат за воени удари, се помалку имаат илузии за демократијата. И додека заморот од измамите на нивните лидери расте, тие продолжуваат во потрагата по достинствен живот.
Џозеф Такузва Марамба, TRT World
