Во 1990-те, Светска банка почна да се залага за либерализација на енергетските пазари. Комунистичкиот Советски Сојуз штотуку се распадна. Низ светот добива на сила уверувањето дека владите немаат капацитет за водење бизниси што ѝ олеснува на Светската банка да убеди многу земји да ја предадат работата за производство на електрична енергија на приватни компании.
Триесет години од почетокот на трендот на приватизација, тој експеримент се претвори во ноќна мора во форма на надуени и навидум непремостливи сметки за речиси милијарда луѓе во земјите во развој и со ниски приходи, вклучувајќи ги Бангладеш, Гана, Гамбија, Индонезија, Кенија, Нигерија, Пакистан , Филипини, Руанда, Танзанија и Замбија.
И покрај големиот број на електрани во овие земји, десетици милиони луѓе мораат да трпат прекини на струја секој ден. Бидејќи владите немаат пари да купат скапа струја, тие често позајмуваат од банките за да ги извршат плаќањата, со што нивното и онака многу задолжено население дополнително се втурнува во долгови.
Приватните производители на електрична енергија, познати како независни производители на електрична енергија (ИПП), сега се соочуваат со притисок од јавноста, политичарите и активистите додека ги трошат националните буџети.
Луѓето знаат малку за ИПП бидејќи домаќинствата и фабриките не комуницираат со нив секојдневно. Комуналните претпријатија служат како посредници, поврзувајќи се со ИПП за да купат електрична енергија и да ги наплатат сметките од клиентите, оставајќи ги крајните потрошувачи без директен пристап до вистинските снабдувачи на електрична енергија.
Во многу случаи ИПП, кои поседуваат и управуваат со електрани, се поддржани од странски инвеститори со седиште во богатите земји и се управувани преку офшор фирми, надвор од дофатот на локалните закони.
Што се однесува до опремата како турбини и котли потребни за функционирање на електраните, неколку компании во САД, Германија, Франција и Кина ги произведуваат овие делови.
Бизнис моделот што го следи ИПП вклучува продажба на електрична енергија на државните комунални претпријатија со долгорочни договори, познати како Договори за набавка на електрична енергија (ППА), кои се чуваат доверливи и затоа се подалеку од јавна контрола.
ППА им нуди гарантиран поврат на капиталот на приватните сопственици, дури и ако не се произведува електрична енергија. Плаќањата се вршат во американски долари, иако комуналните претпријатија ги наплатуваат сметките во локални валути. ППА, исто така, вклучува клаузули „земи или плати“, што значи дека јавното комунално претпријатие мора да купува струја од ИПП дури и ако е премногу скапа или нема потреба од тоа.
Корупцијата цветаше во повеќемилионски зделки, а се појави цела индустрија на консултанти чија задача е да им помогнат на мултинационалните компании да добијат профитабилни зделки за проекти.
Секогаш кога некоја земја се соочува со енергетски недостиг, консултантите на ИПП прибегнуваат кон интензивно лобирање, нудејќи им презентации во Пауер Поинт на владините претставници и ветувајќи им иднина со голем економски раст, што е можно само ако се зголеми капацитетот за електрична енергија.
Бидејќи прекините на струја доведуваат до улични протести, владите се во паника и брзаат да додадат мегавати во мрежата. На крајот, се купуваат премногу производствени капацитети, а потрошувачите - и воопшто даночните обврзници - се оставени самита да ја платат сметката.
„Сигурен сум дека консултантите играат различни улоги во различни случаи, но секако една од нивните улоги повремено беше насочување на корумпирани пари“, вели професорот Луис Т. Велс, кој предава меѓународен менаџмент на бизнис школата на Харвард.
Тој додава: „Ѝ плаќате пари на консултантската фирма за нејзините услуги, а дел од тие пари одат како мито на државните службениците за да се среди работата “.
Една од најеклатантните злоупотреби на проектите на ИПП неодамна се случи во западно африканската земја Гана.
Сагата за думсор
Во мај 2016 година, тешки камиони - секој натоварен со генератор од 25 МВ сопреа на правливо поле во западна Гана. Мешавина од жици ги поврза заедно и оваа „операција“ стана електрана АМЕРИ (Инвестиции во ресурси во Африка и Блискиот Исток) со моќност од 250 MВ.
Кога тој договор за проектот беше потпишан една година порано, честите повеќечасовни прекини на струја го попречуваа секојдневниот живот во Гана. Ситуацијата беше толку лоша што „думсор“, ганскиот термин за растоварување, стана меѓународно признат збор и беше вклучен во Оксфордскиот речник.
Електричната криза во Гана започна на 27 август 2012 година, кога пирати се обидоа да киднапираат танкер со нафта во Гвинејанскиот Залив. Патрола на морнарицата ги бркала, а пиратите се обиделе да побегнат додека сидрото на танкерот се влечело по морското дно. Тогаш сидрото го пукна западно африканскиот гасовод, кој транспортира природен гас од Нигерија до Гана, каде што се користеше како гориво за работа на термоелектраните.
Без гас, електраните беа исклучени. Сувото време го намали протокот на вода во браната Акосомбо и го прекина производството на нејзината поврзана хидроцентрала, која во минатото го произведуваше најголемиот дел од електричната енергија во Гана.
Како што продолжија затемнувањата, владата на тогашниот претседател Џон Махама претера, потпишувајќи договори со многу ИПП.
„Политичарите можат да добијат 10 до 20 проценти од договорите со ИПП. Таа заработка нема да ја добијат со електрична енергија од јавниот сектор“, вели Барнаби Џозеф Дај, предавач на Универзитетот во Јорк, кој ги истражува инфраструктурни проекти на Глобалниот југ.
До тој момент, јавното претпријатие на Гана, кое управува со сопствени електрани, имаше направено пофална работа во исполнувањето на потребите за електрична енергија во земјата.
„Гана, со население од 33 милиони, има стапка на електрификација од 86 проценти. Сите се поврзани на мрежата, освен оние кои живеат во далечни села, вели Дај.
„Но тоа не значи дека луѓето трошат многу електрична енергија. Можеби им треба да вклучат фрижидер, телевизор или машина за перење. Но Гана додаде многу повеќе електрична енергија отколку што ѝ треба - многу повеќе од побарувачката“.
Корупцијата е распространета во мултимилионските енергетски проекти. Изградени на градските периферии, луѓето не знаат што се случува внатре во објектите што испуштаат чад.
„Тоа е начин на барање рента. Политичарите можат да извлечат пари од ИПП“, вели Дај. Електраната АМЕРИ е класичен пример за тоа како функционираат таквите матни зделки.
Лицето кое го склучи договорот и ги преговараше условите со владата на Гана беше извесен Умар Фарук Захур, Норвежанец со пакистанско потекло. Тој беше извршен директор на АМЕРИ, компанија која беше регистрирана во Дубаи, ОАЕ, неколку месеци пред владата на претседателот Махама да ѝ го додели договорот. Оваа „школка компанија“( трговско друштво без активно работење или значителни средства) немаше претходно искуство во електроенергетската индустрија.
Захур беше баран од норвешката полиција во врска со најголемата банкарска измама во историјата на оваа нордиска земја, а Интерпол му беше зад петици кога беше потпишан договорот. Неодамна, Захур беше во вестите како дел од скандалот „часовник“, кој доведе до пресуда и затворање на поранешниот пакистански премиер Имран Кан.
Во договорот што Захур го постигна со Гана, АМЕРИ во суштина ја играше улогата на посредник. Го доби договорот и ги договори финансиите, а потоа ја предаде целата техничка работа - вклучително и набавка на генератори и управување со централата - на трета страна.
Генераторите поставени на приколка беа произведени од Генерал Електрик, американскиот гигант за енергетска опрема, кој беше главниот добитник од либерализацијата на енергетскиот сектор во последните три децении.
Специфичен тип на електрана на на гас на ГЕ наречена ТМ 2500+ беше инсталирана во Гана. Иако овој тип на електрани е распореден во многу земји, тој е дизајниран како привремена мерка и се користи само кога има итна потреба да се зголеми производството на електрична енергија.
Овие генератори можат брзо да се испорачуваат и транспортираат - постои причина зошто се монтирани на задниот дел од приколките за камиони. ГЕ вели дека овие генератори можат да бидат ставени во функција за 11 дена.
Проектот АМЕРИ - развиен врз основа на изградба, поседување, работење и пренос (БООТ) - ја чинеше Гана 510 милиони долари. Истрагата на норвешкиот весник Верден Ганг утврди дека зделката е прескапа за најмалку 150 милиони долари.
Во Гана, проектот поттикна интензивна дебата за наводите за корупција и на крајот доведе до смена на министерот за енергија Боакје Агјарко во 2018 година. Што се однесува до тогашниот претседател Махама, тој негираше дека сторил нешто лошо при доделувањето на договорот.
Но набргу откако загуби на изборите во 2016 година, тој придружуваше делегација на АМЕРИ во Намибија каде што компанијата се обидуваше да добие договор за производство на електрична енергија. Тоа никогаш не го направи.
Околу десетина ИПП сега работат во Гана. На земјата не ѝ требаат толку многу, но сепак мора да ги плаќа секој месец како што е пропишано со цврстите ППА. До крајот на јуни 2023 година, ИПП тврдеа дека владата на Гана им должи 1,7 милијарди долари. И колку и да се скандалозни овие факти и бројки, Гана не е единствениот случај во кој неколку директори и посредници измамиле цела нација.
Криза на капацитет
Ова не беше прв пат една земја која се соочувала со сериозен недостиг на електрична енергија да дојде во ситуација на прекумерно снабдување со електрична енергија, но со малку пари да ја плати, освен со драстично зголемување на потрошувачките тарифи.
Во Гана, владата ги зголеми тарифите за електрична енергија за повеќе од 50 отсто во изминатите неколку месеци за да може да собере доволно средства за да ги плати ИПП.
Индонезија, Нигерија и Пакистан поминаа низ сличен циклус.
Но како дополнителна моќност може да стане проблем? Зарем не е погодно да имаш резервни мегавати при рака? Зошто не можеме едноставно да ја исклучиме електраната ако не ни треба?
„ИПП работат за да остваруваат профит и да плаќаат долгови“, вели Кингсли Осеи, адвокат кој ги проучува правните договори за инфраструктурни проекти како што се електрани.
До 1990-те, Светската банка, Азиската банка за развој и други развојни финансиски институции финансираа големи енергетски проекти во јавниот сектор. Овие проекти, како што е хидроенергетскиот проект Тарбела во Пакистан завршен во 1976 година, имаа за цел да го поддржат енергетскиот сектор во земјите во развој. Остварувањето профит не беше приоритет.
Откако приватниот сектор стапи на сцена, се појави нов систем кој беше насочен кон обезбедување доволен поврат за приватните инвестиции. Бизнисот бил толку профитабилен што Њујорк Тајмс во една приказна од 1995 година забележал дека од коцкарски компании до сопственици на сателитски и кабелски телевизии“, сите брзаат да конкурираат за електрани.
Приватните компании позајмуваат стотици милиони долари од банките за да изградат електрана. Без разлика дали централата произведува струја или не, тие треба да плаќаат камата и главнина на кредитите. Слично на тоа, тие вработуваат инженери кои работат со машини, редовно да купуваат материјали како масла, лубриканти и да плаќаат премии за осигурување.
А потоа, тука е и профитот. Бидејќи сите овие се фиксни трошоци тие нема да одат никаде, дури и ако фабриката не работи. Значи, штом ќе се изгради електрана и капацитетот ќе се додаде на мрежата нема враќање назад.
За да се обезбеди дека тие се соодветно компензирани, ИПП потпишуваат ППС со владата кои вклучуваат клаузула за „плаќања за капацитет“ - договорна обврска што ги троши буџетите на неколку земји во развој.
На пример, договорот за електрана од 100 MВ опфаќа период од 20 години, во кој владата, преку своето комунално претпријатие, ветува дека ќе купи 80 отсто од капацитетот на централата без оглед на околностите. Ова значи дека дури и ако националната мрежа не зема ниту мегават од електраната, владата односно даночните обврзници плаќаат за 80 MВ на сопственикот на централата.
Договорите се херметички, често заштитени со билатерални инвестициски договори (БИТ), кои им дозволуваат на приватните фирми да ги тужат владите во Меѓународниот центар за решавање на инвестициски спорови (ИЦСИД). Губење на случајот во овој арбитражен суд предводен од Светска банка може да резултира со казни од стотици милиони долари.
Дури и развиените земји како Холандија и Шпанија беа влечени во ИЦСИД од страна на производителите на електрична енергија во последниве години. Како ИПП станаа толку распространети е приказна што може да се следи наназад во Велика Британија за време на владата на покојната премиерка Маргарет Тачер.
Ќерката на бакалот
Во 1980-те, Тачер почна да ги приватизира државните компании, вклучително и давателите на комунални услуги за вода и електрична енергија. До моментот кога таа се повлече во 1989 година, повеќе од 40 компании од јавниот сектор, вклучително и Британскиот Телеком, беа во приватни раце. Десетици илјади работници беа отпуштени.
Преку Атлантикот, американскиот претседател Роналд Реган дојде на власт. Како и Тачер, тој беше против поголема влада и веруваше дека слободниот пазар може да се грижи за себе.
„Знаете, Маргарет Тачер беше ќерка на сопственик на бакалница. Нејзиниот татко поседуваше локална продавница“, вели Дејвид Бојс, заменик генерален секретар на Паблик Сервисис Интернешнл, глобален синдикат на државни службеници.
„Во нејзиниот ум, а исто така и во нејзината политичка филозофија, како и многу од оние кои потекнуваат од школата на мислата на Милтон Фридман, човечките суштества ќе ја добијат својата слобода на пазарот затоа што се слободни да ја искористат својата куповна моќ. И со користење на сопствената куповна моќ, тие можат да ги принудат компаниите да го променат своето однесување“.
Но оваа идеја не функционираше така во енергетскиот сектор.
За поддржувачите на слободните пазари, либерализацијата на пазарот на електрична енергија беше следното најдобро нешто за да се заврши приватизацијата.
Светската банка предложи „раздвојување“ на електроенергетскиот сектор. Раздвојувањето значеше одвојување на деловите за производство, пренос и дистрибуција од синџирот на снабдување со електрична енергија и нивно продавање во делови.
Во јавните раце, државните комунални претпријатија правеа сè, од управување и работа на електраните до преносот на електричната енергија на високонапонски жици и нејзината продажба на потрошувачите.
Електричните претпријатија се природни монополи - не можете да имате два одделни напојувачки кабли кои носат струја во вашиот дом. Така, идејата за поттикнување на конкуренцијата меѓу компаниите во деловите за пренос и дистрибуција во синџирот на снабдување не беше широко реплицирана.
Токму генерирањето на електрична енергија, односно електраните - стана цел на приватните инвеститори. Во тие почетни години, експертите на Светска банка пишуваа долги извештаи во корист на моделот ИПП. Тие би го аргументирале економскиот раст на една земја и би ја пресметале целата електрична енергија што ќе и треба во наредните години за соодветно да ги снабдува нејзините домаќинства и фабрики.
„Владата не може да го направи ова сама“, потенцирале експертите.
Роберт Ајкорд, поранешен заменик-помошник секретар на американското Министерство за енергетика, вели дека либерализацијата на енергетскиот пазар го намали притисокот врз јавниот сектор, кој ги крвари парите поради корупција и политичко мешање.
Ајкорд беше меѓу функционерите кои одиграа клучна улога во промовирањето на либерализацијата на енергетскиот пазар во 1980-те и 1990-те. Во 1986 година, тој напиша концепт документ со наслов „Проект за приватниот сектор за електрична енергија и дистрибуција “ во Пакистан, залагајќи се во корист на моделот.
„Земјите кои запаѓаат во проблеми со ИПП се претежно оние кои страдаат од хронично лошо финансиско управување, тврди тој, додавајќи дека секторот за електрична енергија во многу од овие земји е оптоварен со субвенции бидејќи електричната енергија се продава на потрошувачите под нејзината реална цена, а кражбата е неконтролирана.
Друга работа што ги стави електраните во центарот на вниманието е високата цена на горивото.
Повеќето од ИПП ширум светот се термоелектрани. Тие користат нафта, гас или јаглен како гориво за производство на пареа, која потоа ги придвижува турбините за да генерира електрична енергија. Цената на струјата расте со поскапувањето на горивата.
Но политичарите, плашејќи се од реакцијата на гласачите, одолговлекуваат со зголемувањето на потрошувачките тарифи. Како што се зголемува дефицитот, владите се борат да им исплатат на ИПП.
Парите за изградба на овие термоелектрани во земјите во развој главно доаѓаат од богатите земји. Тоа е првенствено затоа што земјите како Кенија, на кои им е потребна електрична енергија, немаат зрели пазари на капитал за да соберат стотици милиони долари за потребната инвестиција.
„Странските инвеститори бараат поголема стапка на поврат кога вложуваат пари во земјите во развој, кои ги гледаат како поризични дестинации за нивните инвестиции, вели Луис Т. Велс од Бизнис школата на Хардвард, коавтор на темелната книга за ИПП, „Правење на странските инвестиции безбедни“.
„Очекувате инвеститорот да преземе одреден ризик. Но тука ризикот се префрла на владата“.
Не беше само капиталот на инвеститорите кој бараше понови пазари.
Подемот на ИПП во земјите во развој дојде во исто време кога производителите на електрична опрема од богатите земји снемаа нарачки на зрелите пазари во Северна Америка и Европа. Им требаа нови клиенти за нивните термоелектрани.
Големите енергетски фирми како Генерал Електрик, Фостер Вилер, Комбастинг Инженеринг, јапонската Марубени и германскиот Сименс, кои обезбедуваат машини и услуги за производство на електрична енергија, се натпреваруваа за клиенти. И сите тие сакаа да добијат упориште во најголемата економија во Југоисточна Азија: Индонезија.
Гледајќи кон исток
На 14 април 2013 година, двајца агенти на ФБИ го уапсија Фредерик Пјеручи, висок извршен директор во францускиот индустриски гигант Алстом, на аеродромот ЏФК во Њујорк. Пјеручи пристигнал во САД од Сингапур по рутинско службено патување. Сега тој се соочуваше со години затвор за случај на поткуп во кој беше вклучен Тарахан Пауер Проект во Индонезија.
Алстом беше еден од најголемите светски производители на нуклеарни централи. Исто така, беше лидер на пазарот во котлите, клучна компонента на електраните на јаглен. Во 90-те, Индонезија, која се наоѓа на огромни резерви на јаглен, потпиша договори за десетици електрани на јаглен. Таму со години Алстом, Генерал Електрик, Митсуи и кинеските производители на електрична опрема се натпреваруваа за проекти.
Посредниците или консултантите како Захур беа клучни за добивање зделки. Тие би се здружувале со моќни политичари и би направиле зделки за производителите на опрема. Корупцијата беше многу раширена. Сите шест деца на поранешниот претседател Сухарто имаа удели во електрани.
Алстом дури основаше подружница во Швајцарија со цел да им плаќа на „консултанти“ кои ѝ помогнаа на компанијата да добие пристап до политичарите и да добие понуди. И покрај тоа што Пјеручи никогаш не беше обвинет за земање мито, тој беше обвинет дека одобрил плаќања на посредник за да помогне да се склучат договори за Алстом.
Откако помина повеќе од една година во затвор, тој беше ослободен со спогодба за признавање вина, за која подоцна напиша во неговата книга „Американска стапица“ дека била измама за да се натера француската фирма да го продаде својот бизнис со електрична енергија на ГЕ.
Тој не одговори на барањето на ТРТ Ворлд за интервју.
Неговата приказна нуди редок увид како функционира работата на добавувачите на опрема за електрани и инженерските фирми.
Американските власти редовно ги таргетираа енергетските компании од други земји, вклучително и германскиот Сименс и јапонскиот Хитачи поради прекршување на Законот за корупција во странство - закон што е применлив за секоја компанија која е на некој начин поврзана со американскиот пазар. „
Моето прашање е, како овие американски компании обезбедуваат бизнис во последните педесет години без ниту еднаш да ги извалкаат рацете? Мора да се признае, овие компании ја имаат поддршката на американската дипломатија“, пишува Пјеручи во оваа книга.
„Во 2010 година, на пример, ГЕ беше во можност да продаде гасни турбини во вредност од 3 милијарди долари на ирачката влада со заеднички договор (т.е. без тендерска понуда) под ненормални услови“, забележува тој.
Во изминатите три децении, Индонезија забележа неколку круга на инвестиции во ИПП - секој проследен со загриженост дека премногу електрична енергија е додадена во мрежата.
Путра Адигуна, аналитичар од Џакарта во Институтот за енергетска економија и финансиски анализи, вели дека новите електрани се изградени врз претпоставки дека поголемиот економски раст ќе ја поттикне побарувачката на енергија бидејќи се градат повеќе фабрики и луѓето трошат пари на електрични апарати.
„Тешко е да се одреди која од нив е вистинската причина за додавање толку многу моќ на системот и дали тоа се заснова чисто на погрешна пресметка на владата за економскиот раст“, изјави тој за ТРТ Ворлд.
„Но исто така постои можност дека се појавиле некои сопствени интереси кои дојдоа и сакаа да изградат многу електрани на јаглен со 25-годишни гарантирани плаќања“.
Државниот давател на комунални услуги во земјата, ПЛН потпиша долгорочни договори со ИПП. Како и во случајот со Гана, ПЛН сега мора да плаќа милиони долари на ИПП секој месец како исплати за капацитет. Многу Индонезијци пораснаа слушајќи приказни за тоа како поранешниот моќник Сухарто и неговите роднини заработиле милијарди долари од енергетски проекти како Паитон-1 во 1990-те.
Но ПЛН сепак успеа да потпише договори со нови ИПП за 35.000 MВ од 2015 година наваму.
„Мислам дека јавноста нема техничко разбирање за да разбере што се случува. Но сега гледаме како ефектот го зголемува буџетот“, вели Путра.
Според експертите, договорните обврски со електраните на јаглен ги попречуваат напорите на Индонезија за транзиција кон зелена енергија. Џакарта може само да се надева дека ИПП нема да им станат финансиски товар како на презадолжената Замбија.
Додека долгот не нѐ раздели
Во ноември 2020 година, во екот на пандемијата на Ковид-19, Замбија не го исплати својот долг, станувајќи првата африканска земја што го стори тоа.
Замбија одби да им отплати 42,5 милиони долари на странските сопственици на државните обврзници, велејќи дека ѝ се потребни средства за сопствениот здравствен систем и за да ги нахрани своите луѓе.
Случајот покажа колку пандемијата ги потресе економиите со ниски приходи. Случајот на Замбија стана клучен мотиватор за светските лидери да започнат разговори за репрограмирање на долговите за земјите во неволја.
Замбија во моментов должи повеќе од 17 милијарди долари на повеќе странски кредитори, кои вклучуваат инвестициски фондови како БлекРок и билатерални кредитори како Кина.
Она што многу луѓе не го знаат е дека една од причините зад високиот долг на Замбија се ИПП: поконкретно, таа должи 1,7 милијарди долари само на четири ИПП. ИПП во Замбија се релативно нов феномен.
Пред нивното доаѓање на сцената пред неколку години, учеството на приватниот сектор во вкупното производство на електрична енергија беше само околу 5 проценти; до 2015 година достигна 24 проценти.
Како што се случи во другите земји во развој, учеството на приватниот сектор во производството на електрична енергија се зголеми првенствено поради стимулациите што владата им ги нуди на ИПП.
На пример, британската компанија Грејт Лејкс Африка Енерџи, мнозинскиот акционер во електраната Надола од 105 MВ, дома си носи поврат од 25 проценти. ИПП во Замбија имаат даночни олеснувања- не плаќаат давачки при увоз на машини, а владата се задолжи за ИПП да изгради, ни помалку ни повеќе, високонапонски далноводи кои опфаќаат долги растојанија за да донесат електрична енергија во поголемите градови.
Според договорите потпишани меѓу Замбија и ИПП, владата, исто така, презема одговорност за снабдување со гориво на електраните. Развојните финансиски институции и странските обучени консултанти сакаат сите да веруваат дека ИПП може да помогнат да се извлечат луѓето од темнината.
„Ни требаа приватни инвестиции поради неефикасноста во јавниот сектор. Јавните комунални претпријатија можат да бидат прилично неефикасни во суб-сахарска Африка“, вели Џонстон Чикванда, експерт за енергија кој работел во Одборот за регулирање на енергијата на Замбија.
„Станавме свесни дека потпирањето на јавните комунални услуги нема да ни помогне да ја наелектризираме земјата“.
Аргументот на загубарите за слабо менаџираните комунални претпријатија од јавниот сектор не е ниту нов ниту единствен за Замбија. Светската банка и нејзината армија на консултанти често го истакнуваат ова за да ги оправдаат ИПП во приватна сопственост.
Но во половина од сите европски земји, електричната мрежа сè уште останува во јавна сопственост. Во Франција, најголем производител на електрична енергија е ЕДФ, државна компанија. Слично е и во Шпанија.
Дури и Чикванда, кој го поддржува учеството на приватниот сектор на пазарот на електрична енергија, вели дека сегашниот модел на ИПП е погрешен. „Мојата препорака е дека треба повторно да разгледаме некои од непријатните клаузули во договорите за купување електрична енергија не само во Замбија, туку и насекаде“, вели тој.
Повторните преговори нема да бидат лесни. Приватните електроенергетски фирми чуваат армија адвокати на нивниот платен список. Регулаторите, пак, со недостаток на кадар се борат да останат во чекор со целото техничко знаење и искуство. За кревките економии, времето истекува.
Оваа година Пакистан треба да плати близу 5 милијарди долари за капацитети. Во Кенија, владата се бори да најде средства за плаќање на ИПП. И во Бангладеш, кој минатата година ја одбележа пресвртницата за носење електрична енергија во секое село, официјалните лица жалат за одлуката за потпишување договори со толку многу ИПП.
„Смешно е што нашата земја има толкав капацитет за производство, но сепак се соочува со намалување на оптоварувањето“, вели Шафикул Алам, енергетски аналитичар од Дака.
