На денешен ден, пред 28 години, во воената база Рајт-Патерсон во градот Дејтон, во американската држава Охајо, беше парафиран Општиот рамковен договор за мир во Босна и Херцеговина, попознат како Дејтонски мировен договор.
Со овој документ официјално заврши речиси четиригодишната војна, а Босна и Херцеговина беше организирана како држава од три конститутивни нации и други, и два ентитета - Федерацијата Босна и Херцеговина и Република Српска.
Главните актери на мировните преговори на крајот беа и потписниците на Дејтонскиот договор - претседателот на РБиХ, Алија Изетбеговиќ, хрватскиот претседател Фрањо Туѓман и српскиот претседател Слободан Милошевиќ, на 14 декември 1995 година во Елисејската палата во Париз.
Сите три држави беа создадени со распадот на Социјалистичка Федеративна Република Југославија.
„Ова не е праведен мир, туку е поправеден од продолжување на војната. Во ситуацијата каква што е и светот каков што е, подобар мир не можеше да се постигне“, рече Алија Изетбеговиќ по церемонијата на потпишување на Дејтонскиот договор во Париз.
Овие зборови можеби го претставуваат најдобриот опис на моментот во кој беше договорен мировниот договор за Босна и Херцеговина. Во моментот на неговото потпишување, Дејтонскиот договор им го донесе долго посакуваниот и очекуван мир на уморните граѓани на Босна и Херцеговина.
Во исто време, донесе сосема ново уставно уредување на државата, за кое во моментот кога беше потпишан, барем што се однесува до обичните граѓани во Босна и Херцеговина, малкумина размислуваа во земја каде што повеќе од сто илјади луѓе загинаа, повеќе од еден милион беа протерани од своите домови или побегнаа во други земји, додека куќи, фабрики, училишта, факултети, инфраструктура, културно-историски споменици беа уништени...
Харис Силајџиќ, поранешен член на Претседателството на Босна и Херцеговина и министер за надворешни работи на РБиХ за време на војната, беше и член на делегацијата на Босна и Херцеговина во преговорите за Дејтонскиот мировен договор. Претходно тој изјави дека Дејтонскиот мировен договор е создаден симболично во Босна Херцеговина, но преку оружје, војници, тенкови...
„Кога бевме примени во Обединетите нации на 22 мај 1992 година, тоа беше нашата последна шанса војната да биде препознаена како агресија против државата, а не само на територијата. Добро е што успеавме во тоа“, нагласи Силајџиќ.
Најголем придонес во создавањето на Дејтонскиот договор имаше Ричард Холбрук, поранешен заменик на американската државна секретарка Медлин Олбрајт, а со своето присуство го гарантираа американскиот претседател Бил Клинтон, генералниот секретар на Обединетите нации Бутрос Бутрос Гали, поранешниот француски претседател Жак Ширак, тогашниот британски премиер Џон Мејџор, генералниот секретар на НАТО Хавиер Солана, германскиот канцелар Хелмут Кол, рускиот премиер Виктор Черномирдин, како и шведскиот премиер Карл Билт, кој исто така беше копретседавач на мировната конференција во име на Европската Унија.
Договорот се состои од 11 анекси, меѓу кои е и Анекс 4 - Устав на Босна и Херцеговина. Тоа го потврди суверенитетот, територијалниот интегритет и независноста на Босна и Херцеговина како држава. Утврдено е дека БиХ се состои од два ентитета, Федерација Босна и Херцеговина и Република Српска и дека е составена од конститутивни нации: Бошњаци, Хрвати и Срби, заедно со други. Пропишани се надлежностите на БиХ и субјектите, како и односите меѓу институциите на БиХ, како и начинот на измена на Уставот на БиХ.
Дејтонското уставно уредување стана еден од основните проблеми во функционирањето на модерна БиХ, но и пречка на нејзиниот пат кон евроатлантските интеграции. Таа стана пречка за внатрешното функционирање на самата држава и предмет на спор меѓу политичките опции за тоа како БиХ треба да изгледа како држава во иднина и каква треба да биде нејзината внатрешна организација. Во изминатите години не беше постигнат консензус за ниту еден предлог за уставни измени. Политичкиот јаз меѓу политичките претставници во врска со промените во уставното уредување на БиХ се одрази во сите сфери на животот.
Во ентитетот Република Српска, согласно ентитетскиот закон за празници, денеска 21 ноември се одбележува како Ден на воспоставување на Општиот рамковен договор за мир во БиХ и е неработен ден.
Во ентитетот Федерација Босна и Херцеговина денеска е обичен работен ден, а за четири дена, на 25 ноември, Денот на државноста на Босна и Херцеговина ќе биде одбележан како неработен.
Станува збор за датумот кога е потврдена државноста на Босна и Херцеговина на состанокот на Антифашистичкиот совет за народно ослободување на Босна и Херцеговина во Мркоњиќ-Град во границите на поранешна Југославија.
