Вториот ден на Преспа форумот за дијалог (ПФД), кој се одржува во градот Струга, продолжува со различни сесии.
На првата сесија од денот, насловена „Мир и демократија наспроти војната и автократијата“, свои обраќања имаа претседателот на Северна Македонија, Стево Пендаровски, претседателот на Албанија, Бајрам Бегај, и претседателот на Хрватска, Зоран Милановиќ.
Со видеопорака пред присутните се обратија и претседателот на Црна Гора, Јаков Милатовиќ, како и генералниот секретар на НАТО, Јенс Столтенберг.
Претседателот Пендаровски истакна дека војната во Украина го вратила фокусот на геополитиката.
„Ако војната во Украина е навистина немотивирачка за влегување во геополитички начин на размислување, и навистина немотивирачки да се погледне назад кон регионот, да се посвети поголемо внимание на процесот на проширување во овој регион на Западен Балкан, тогаш треба да следи сосема природно прашање. Што ќе се случи кога ќе заврши војната во Украина? Дали ќе се вратиме на бизнисите како и обично, што значи помалку внимание на регионот на Западен Балкан како целина, а не на процесот на проширување“, рече Пендаровски.
„Она што ни треба е да видиме системски и неповратен напредок. Нам ни треба рамка, со најмалку пет компоненти, правни, политички и економски, плус безбедност и разузнавање во помал обем. Првите три компоненти најдобро ги опслужува ЕУ, последните два секако, првиот повик треба да биде НАТО-алијансата“, додаде тој.
Пендаровски говореше и за можностите и предизвиците што ги нуди вештачката интелигенција и во таа насока ги поздрави иницијативите преземени од владите и меѓународните организации за изнаоѓање решенија за корисно користење на вештачката интелигенција.
Генералниот секретар на НАТО, Јенс Столтенберг, во видеопораката испратена на форумот нагласи дека е горд на 2020 година кога Северна Македонија стана 30-ти партнер на НАТО, што стана можно само благодарение на Преспанскиот договор.
„Преспанскиот договор го овозможи пристапувањето во НАТО. Тоа, исто така, придонесе за добрососедски односи и посветла иднина за Северна Македонија. Северна Македонија е ценет сојузник. Тоа придонесува за мировната мисија на Косово, улога која е од витално значење за безбедноста на Западен Балкан особено во време на високи тензии“, рече тој.
Тој нагласи дека руската брутална инвазија на Украина го уништила мирот во Европа и суштински ја променила заедничката безбедност.
Осврнувајќи се на главната тема на форумот, дали е ова можна или невозможна мисија, Столтенберг рече: „Одговорот е следен: тоа е повеќе од можно. Тоа всушност се случува.“
„По стапките на Северна Македонија, Финска сега се приклучи на Алијансата. Ова е директен одговор на воената агресија на Русија против нивниот сосед. Работам напорно за да се осигурам дека пристапувањето на Шведска ќе биде завршено што е можно поскоро. Украина исто така припаѓа на евроатлантското семејство. Сите сојузници се согласија Украина да стане членка на НАТО и дека одлуката ќе биде само за Украина и за сојузниците. Русија нема право на вето“, нагласи Столтенберг.
Милановиќ: „Тоа е долг понижувачки процес“
Хрватскиот претседател Зоран Милановиќ во својот говор истакна дека „неапсорбираните“ земји од Западен Балкан треба да се „апсорбираат“ во ЕУ.
„Тоа е долг понижувачки процес, за кој никој разумен, никој добронамерен не може да даде желно објаснување. Земете ја на пример, Албанија. Тие се со НАТО, тој возвишен, сеопфатен и возвишен заштитник на мирот и демократијата, веќе 14 години... Како таа држава толку мизерно пропадна и толку долго не ги исполни критериумите. Или можеби не пропадна земјата, самата Албанија, туку исклучително тешкиот и непредвидлив процес што ѝ го наметнавме“, истакна тој.
Милановиќ рече дека „пред да им се држи лекција на другите, секој е „ерга омнес“, односно секој, за човековите права, за вредностите треба да застане за момент и да размисли размислувајќи за себе“.
Бегај: „Никој денес не може да ги доведе во прашање суверенитетот и територијалниот интегритет на Косово“
Албанскиот претседател Бајрам Бегај рече дека овој форум доаѓа во многу деликатно и значајно време за регионот, но и во евроатлантскиот простор.
Според него, форумот го потсетува на историскиот Преспански договор, колку храбрите и визионерски лидери можат и треба да преземат одговорност. „Тој договор го прошири евроатлантскиот безбедносен простор“, рече Бегај.
Во врска со темата на седницата, Бегај истакна: „Врз основа на искуството на Албанија во периодот на комунизмот, мојата земја беше во еден вид мир близу 50 години, но не беше демократија. Мирот е речиси загарантиран кога земјите се и имаат демократија.“
Бегај нагласи дека по завршувањето на Студената војна, постои општ оптимизам дека војната нема да биде опција и дека демократијата триумфира низ светот, но 3 децении подоцна тие се сведоци на брутална агресија, неиспровоцирана и неоправдана воена акција од страна на една од земјите членки на Советот за безбедност на ОН против друга суверена земја членка на ОН.
Говорејќи за ефектите од агресијата, тој додаде: „Тие се повеќекратни, од закана за употреба на нуклеарно оружје до безбедност на храната. Зголемувањето на цената на енергијата, неизвесноста на глобалните пазари, порастот на инфлацијата негативно се одразуваат на нашите земји, како и го зголемуваат чувството на неизвесност за иднината. Оваа војна има директно влијание и врз нашиот регион, Западен Балкан, каде што сѐ уште се обидуваме да изградиме регион каде што ќе преовладува духот на разбирање и соработка.“
Осврнувајќи се на последниот договор постигнат во Охрид меѓу Косово и Србија, Бегај рече дека тоа е уште еден момент на оптимизам, но дека многу брзо како да се претвора во момент на разочарување.
„Нашите европски и американски партнери даваат извонреден придонес за страните да постигнат компромис за нормализација на односите и меѓусебно признавање. Но, денес никој не може да ги доведе во прашање суверенитетот и територијалниот интегритет на Косово, и Косово е неповратна политичка реалност“, нагласи Бегај, барајќи од лидерите на Косово и Србија да преземат историска одговорност како Северна Македонија и Грција за нормализација на односите.
Милатовиќ: „Преспанскиот договор е способноста на регионот сам да ги решава прашањата“
Црногорскиот претседател Јаков Милатовиќ рече дека демократски и просперитетен Западен Балкан е можен само на одржлив начин доколку регионот стане целосен дел од ЕУ.
„Способноста на регионот самиот да ги реши прашањата. Мислам дека Преспанскиот договор беше пример за ова. Мислам дека во 2018 година имаше храбра одлука на Северна Македонија и Грција која овозможи решавање на долгорочен проблем меѓу двете земји и навистина ја покажа способноста на земјите од регионот сами да ги решаваат проблемите“, нагласи Милатовиќ, што според него не е награда за понатамошен напредок, особено кога станува збор за Северна Македонија и нејзиниот пристап во ЕУ.
Според него, руската агресија на украинската територија е повик за будење во Брисел, каде што институцијата на ЕУ почна да го набљудува процесот на пристап на пополитички начин, а не само на технички начин како што беше случај во последните години.
„Ова е причината поради која Косово доби визна либерализација. Босна доби статус на земја кандидат. Албанија и Северна Македонија ги започнаа преговорите. Така треба да биде отсега. Успешното завршување на процесот во кој Западен Балкан ќе стане полноправна членка на ЕУ не може да се заврши без две страни на процесот. Едниот е технички, а другиот, се разбира, политички“, рече Милатовиќ.
Тој изрази надеж дека со неодамнешните промени во Црна Гора во последните 2-3 години, Црна Гора може да стане успешна приказна за влез во ЕУ, што според него може да се случи во 2025-26 година.
