Ферхат Копуз, турски печалбар кој патува од Истанбул до Сиднеј, го даде првиот глас на 27 април.
Копуз го искористи своето право на глас на гласачко место поставено на царинскиот оддел на меѓународниот аеродром во Истанбул, каде ќе гласаат иселениците кои влегуваат или излегуваат од земјата.
За турската дијаспора, гласањето ќе трае од 27 април до 9 мај, според Врховниот изборен совет на Туркије (ИСК). Граѓаните во Туркије ќе гласаат на 14 мај.
Околу 3,4 милиони Турци кои живеат во странство имаат право да го дадат својот глас на претстојните претседателски и парламентарни избори. Приближно 1,5 милиони од нив го искористија правото на глас на претходните избори.
Дипломатските претставништва на Туркије поставија гласачки кабини на 156 локации во 73 земји, соопштија властите.
„Од тоа како изгледаат работите, луѓето се повозбудени да гласаат отколку на претходните избори. Имаше долги редици на гласачо кои чекаа да се запишат во избирачките списоци“, вели Булент Гувен, турско-германски политиколог кој живее во Хамбург.
Мнозинството од турската дијаспора живее во Западна Европа, каде што работниците мигранти се населиле во 60-те години како дел од програмата за реконструкција по Втората светска војна. Тие ја сочинуваат најголемата муслиманска имигрантска група во Западна Европа.
Со над 1,5 милиони регистрирани гласачи од дијаспората, Германија е на врвот на листата на земји каде турската политика ќе ја подигне возбудата, а потоа следат Франција, Холандија и Белгија.
Што се однесува до факторите кои ја обликуваат наклонетоста на гласачите, дијаспората има различни приоритети од нивните сограѓани во матичната земја.
„Луѓето овде го вреднуваат меѓународниот имиџ на Туркије, тие се горди на домашно развиениот електричен автомобил Тог, горди на беспилотните летала и неодамна претставениот воен брод ТЏГ Анадолу“, изјави Гувен.
Во споредба со 61 милион регистрирани гласачи во Туркије, гласањето на дијаспората може да изгледа незначително, но гласот на иселениците може да има одлучувачко влијание, како што се покажа и во 2018 година.
„Мислам дека бројот на гласачи од дијаспората нема да се намали под она што го видовме на последните избори“, вели Мехмет Косе, поранешен шеф на ИТБ, Претседателството на Турците во странство и сродните заедници.
Како гласаат Турците од дијаспората?
Додека гласањето на дијаспората започнува на 27 април, ИСК постави различни датуми и периоди за почеток за различни земји во зависност од нивната популација.
Во Амстердам, Холандија, гласањето ќе започне на 29 април и ќе трае девет дена до 7 мај, вели Махмут Бурак Ерсој, турскиот генерален конзул во Амстердам.
„Изборниот календар е различен во некои земји поради бројот на Турци кои живеат таму. Исто така, треба да се земе предвид дека Холандија не е голема земја како Германија и дека патувањето на кратки растојанија е полесно“, вели тој.
Во Холандија има повеќе од 280.000 турски регистрирани гласачи. Околу 150.000 Турци живеат во и околу Амстердам, но само 40.000 се регистрирани гласачи, според генералниот конзул.
Луѓето можат да гласаат помеѓу 9 и 21 часот на местото на гласање - конгресниот центар РАИ Амстердам, најголемиот во градот.
Гласачите треба да ги донесат своите турски лични карти или некој друг документ, како што е извод од брак, за да го докажат својот идентитет. На местото на гласањето најпрво одат пред петчлен одбор, кој проверува дали лицето е запишано во избирачкиот список на Турците иселеници.
Одборот се состои од двајца турски владини претставници и тројца претставници од политичките партии кои добија најголем број гласови на последните избори.
Тренд на пораст
Со текот на годините, Туркије воведе повеќе законски измени за да им олесни на иселениците да гласаат на изборите.
На пример, турските граѓани автоматски се додаваат на избирачките списоци што ги води Врховниот изборен совет, а сè што треба да направат е да се погрижат нивните податоци да се појават пред да започне гласањето, објаснува Косе.
Гласачите можат лесно да ги проверат своите податоци по електронски пат.
Но, работите не беа секогаш толку лесни.
Официјално, турските иселеници имаа право на глас на домашните избори во Туркије уште во 50-те години. Но, процедуралните потешкотии, како што беше барањето лично да допатуваат за да се запишат во избирачкиот список, ги обесхрабруваа гласачите од дијаспората, вели Косе.
Во следните децении, правилата беа ублажени, а од 1987 година наваму, турските државјани кои не се резиденти можат да гласаат на граничните премини при влез или излез од Туркије за време на изборите. Сепак, тоа не беше доволно за да се зголеми учеството.
„Помеѓу 1987 и 2011 година, максималниот број на луѓе кои гласале на царинските пунктови (граничните премини како што се аеродромите) беше 270.000. Тоа е многу мало учество, а понекогаш паѓаше и до 40.000 или 50.000 гласови“, вели Косе.
Стапката на учество на иселениците на изборите се зголеми од 2014 година кога беа поставени гласачки кабини во градовите и населбите каде што живее турската дијаспора и процесот стана подостапен.
Во 2014 година, само половина милион гласови дојдоа од 2,8 милиони регистрирани гласачи на претседателските избори.
Претседателот Реџеп Таип Ердоган победи со 62,5 отсто од гласовите на иселениците.
Излезноста се зголеми на парламентарните избори одржани следната година, бидејќи беа додадени повеќе избирачки места, а се зголеми и времетраењето за давање гласови. Беа регистрирани повеќе од еден милион гласови.
Партијата АК на Ердоган повторно се искачи на врвот.
На уставниот референдум во 2017 година, чија цел беше да се насочи работата на претседателството, одѕивот меѓу иселениците достигна 1,4 милиони гласачи.
На претседателските и парламентарните избори во 2018 година, на кои партијата АК повторно победи, учеството на иселениците се зголеми на повеќе од три милиони.
Од 80-те, турската дијаспора довербата ја доделува на партиите на десниот центар, почнувајќи од партијата „Татковина“ предводена од поранешниот премиер Тургут Озал, вели Гувен, политиколог од Хамбург.
„Оваа конзервативна наклонетост продолжи со појавата на АК партијата, која доби најмногу гласови од турските граѓани кои живеат во странство“.
Недостатокот на застапеност што ја добиваат политичарите со турски корени во Европа е можеби причина што ја поттикна дијаспората да гласа на турските избори.
На пример, во 90-те, имаше повеќе холандски суринамски политичари отколку турски во Холандија, иако Турците се побројни. Суринам е мала јужноамериканска нација, и има вкупно население од над половина милион.
Антитурското расположение беше особено видливо за време на Брегзит, кога десничарските политичари разгоруваа лаги дека „орди на турски мигранти се обидуваат да стигнат до Британија".
Друга причина што може да им даде поттик на гласачите од дијаспората е што Туркије под водство на Ердоган го наметна своето дипломатско влијание на меѓународно ниво, што може да се види со договорот за жито од Украина.
