Посетата на еврокомесарот за соседство и проширување Оливер Вархеји на Туркије на 6 и 7 септември ги вратија односите Туркије-ЕУ во центарот на вниманието.
Иако преговорите за полноправно членство меѓу Туркије и ЕУ, кои започнаа на 3 октомври 2005 година, се чини дека легално продолжуваат, тие се де факто во мирување. Кога медиумите ги наведуваат земјите кои преговараат со ЕУ, тие ја вклучуваат Туркије. Сепак, преговорите за полноправно членство на Туркије во ЕУ се заглавени и не е јасно кога ќе продолжат.
Претседателот на Европскиот совет Шарл Мишел минатата недела рече дека ЕУ треба да биде подготвена за нови членки од 2030 година. Кога зборуваше за проширувањето, Мишел ги спомена Украина и Молдавија, како и Западен Балкан, но не и Анкара.
Всушност, односите ЕУ-Туркије веќе извесно време напредуваат надвор од преговарачкиот статус. Статусот на Туркије како земја кандидат за ЕУ и земја преговарач е игнориран. Туркије реагира на ваквиот став критикувајќи ја едностраната перспектива на ЕУ.
Последната изјава за ова прашање ја даде министерот за надворешни работи Хакан Фидан. Фидан го опиша исклучувањето на Туркије како недостаток на визија во време кога стратешките грижи се во првите редови на проширувањето на ЕУ.
Според Фидан, императив е да се заживеат пристапните преговори со Туркије и да се водат односи со перспектива за полноправно членство. Вархеји при посетата на Анкара имплицитно и експлицитно изјави дека Туркије се оддалечува од ЕУ и побара итни реформи.
Актуелни прашања меѓу Туркије и ЕУ
Тековните отворени прашања меѓу Туркије и ЕУ се безвизно патување- ажурирање на Царинската унија, хуманитарна помош за бегалците и спорот за поморската јурисдикција.
Да ги анализираме овие прашања накратко. Ослободувањето од визниот режим е договор што им овозможува на турските граѓани да патуваат во Шенген зоната 90 дена. ЕУ постави 72 критериуми што треба да ги исполни Туркије за да добие безвизен режим. Туркије исполни 66 од овие обврски, додека завршувањето на останатите беше одложено поради обидот за државен удар од 15 јули 2016 година. Напредокот во оваа област е попречен од барањето да се утврди дефиницијата за тероризам во Законот за анти тероризам во согласност со европските стандарди.
Другите обврски вклучуваат соработка со Европол, спроведување на договорот за реадмисија, взаемна правна помош и усогласување со ЕУ стандардите за корупција. ЕУ смета дека стапувањето во сила на визното ослободување ќе биде одложено. Поради оваа причина, го претпочита терминот „визно олеснување“ наместо „ослободување од виза“, што значи ослободување од виза за студенти и бизнисмени.
За време на посетата на Вархеји, Туркије и ЕУ, исто така, постигнаа договор за ажурирање на Царинската унија. Одлучено е да се формира работна група за проширување на опсегот на Царинската унија со вклучување на индустриски стоки, земјоделски производи и инвестиции. Беше потпишан и договор од ЕУ за обезбедување 781 милион евра за социјални услуги за сириските баратели на азил во Туркије, а беше ослободен дел од помошта ветена на донаторската конференција за земјотресот.
На средбата со Вархеји, Фидан ја повика ЕУ да се откаже од своите претходни одлуки за споровите во Источниот Медитеран и Егејот. Во 2019 и 2020 година, ЕУ ги поддржа тезите на грчките и кипарските Грци во спорот за поморската јурисдикција меѓу Туркије и Грција и администрацијата на кипарските Грци на Јужен Кипар.
Факт е дека каде започнува и завршува поморската јурисдикција на една држава- нејзиниот континентален гребен, територијалното море и ексклузивната економска зона е прашање на меѓународното право. Решавањето на споровите во оваа група не спаѓа во надлежност на ЕУ, која е наднационална организација.
Визија за проширување на ЕУ 2030 година
Војната што започна во февруари 2022 година, со рускиот напад врз Украина, ја отвори вратата за нова ера не само за НАТО, туку и за ЕУ.
За прв пат во својата историја, ЕУ силно ги поддржа воените трошоци за војна. Се појави општ консензус меѓу земјите членки за зголемување на трошоците за одбрана. Шведска и Финска, две земји-членки на ЕУ, поднесоа барање за влез во НАТО поради руската закана. Финска стана членка на НАТО во април 2023 година, додека приемот на Шведска најверојатно ќе биде одложен до крајот на годината поради доцнење во исполнувањето на обврските.
Војната во Украина, исто така, предизвика нов бран на проширување на ЕУ.
Во средината на 2012 година, Украина, Молдавија и Грузија поднесоа барање за влез во ЕУ. ЕУ не одби ниту еден од апликантите. Украина и Молдавија беа прогласени за кандидати, додека ниту Грузија, географски транскавкаска земја, не беше исклучена.
На 8 септември високиот претставник Џозеф Борел, исто така, го посети Тбилиси и изјави дека „вратите на ЕУ се отворени за Грузија“. Од друга страна, лидерите на ЕУ често се повикуваат на одлуката донесена на Самитот во Солун во 2003 година.
ЕУ најави дека земјите од Западен Балкан кои ги исполниле своите обврски ќе бидат примени како полноправни членки. Меѓу земјите од Западен Балкан, Црна Гора и Србија преговараат за полноправно членство во ЕУ од 2012 и 2014 година.
Сите овие случувања покажуваат дека пристрасната и дискриминаторска перспектива на ЕУ кон Туркије продолжува. Всушност, дискриминаторскиот пристап на ЕУ е одговорен и за неуспехот на Туркије да го постигне очекуваниот напредок во преговорите за полноправно членство. Рамковниот документ за преговори се заснова на правилото за едногласност за секое од поглавјата. Но ова правило не се применуваше за земјите кои се приклучија на ЕУ во 2004 година.
Во сегашните околности, доколку ЕУ сака да стане глобален актер, треба да се ослободи од предрасудите и да не ја дискриминира Туркије. Туркије е земја со најголем потенцијал да придонесе за стратешката визија на ЕУ и не е составена само од Анадолија. Отоманската заднина ги опфаќа Балканот, Блискиот Исток и северните делови на Африка. Како таква, земјата има културно влијание во овие региони. Туркије е исто така дел од Турскиот свет и членка на 57-члена Организација за исламска соработка.
Затоа би било недостаток на визија за ЕУ, која стратешки планира да се прошири од 2030 година, да не ја земе предвид Туркије. Покрај тоа, пристапот на Туркије ќе ја зајакне енергетската безбедност и воената соработка на ЕУ и ќе предизвика нов раст и развој со повеќекратен ефект врз економијата. Во овој момент, обемот и границите на стратешката визија на ЕУ се важни.
За Туркије пристапот во ЕУ веќе не е од витално значење. Но истата идеја не може да се каже за ЕУ. Ако ЕУ сака да стане глобален актер, треба да го земе предвид економскиот, воениот и геополитичкиот потенцијал на Туркије. Само нејзиното зачленување ќе и овозможи на ЕУ да избегне да стане „економски гигант и политичко џуџе“. За ЕУ ќе биде многу тешко да го одржи и развие своето сегашно ниво на интеграција без учество на Туркије.
