Романија е во центарот на политичката бура по поништувањето на првиот круг од нејзините претседателски избори во кои независниот националистички кандидат Калин Ѓеорѓеску се појави како фаворит, обезбедувајќи 22,94 отсто од гласовите.
Тој требаше да се соочи со реформистката Елена Ласкони од партијата „Да го спасиме романското единство“ во вториот круг на 8 декември, кој сега е откажан поради поништувањето.
Одлуката на Уставниот суд на Романија да ги поништи резултатите од гласањето на 24 ноември - наведувајќи го руското мешање и неправилности - ја втурна земјата во политичка неизвесност.
Ова, исто така, го поларизираше јавното мислење, поттикнувајќи дебати за состојбата на демократијата и западното влијание во источноевропската нација.
Како што изјави за ТРТ Ворлд Александра-Алина Ианку, професорка на Факултетот за политички науки на Универзитетот во Букурешт, „Во поголемите градови, како Букурешт, има чувство на олеснување по поништувањето на изборите, бидејќи тензијата се зголеми во пресрет од вториот круг од претседателските избори. Сепак, одблизу, може да се почувствува незадоволство од гласачите на Калин Ѓеорѓеску и одредена конфузија за иднината“.
Ова чувство на збунетост го повторува Александру Дамјан, програмски директор во Романскиот центар за европски политики, кој ја опишува атмосферата како „напната и нејасна“, додавајќи дека недостатокот на комуникација од властите ја влошува јавната фрустрација.
„Сега, поддржувачите на Ѓорѓеску се уште повеќе вознемирени од одлуките, додека проевропската страна ја анализира одлуката со претпазливост“, вели тој.
Одлуката на уставниот суд за поништување на изборите произлезе од декласифицираните разузнавачки извештаи во кои се тврди за странско мешање во изборниот процес.
Според Демијан, Врховниот совет за национална одбрана открил неправилности, вклучително и нелегални финансиски придонеси и неверојатно добро финансирана кампања на социјалните мрежи. Таборот на Ѓорѓеску не успеа да го открие изворот на тоа финансирање.
„Калин Ѓеорѓеску пријави нула трошоци за време на кампањата, и бидејќи финансиските правила на кампањите се прилично строги во Романија, тоа беше невозможно во пракса“, објаснува Дамјан.
Ианку, додава дека кампањата на Ѓеорѓеску, особено на ТикТок, поттикна сомнеж: „Судот ја оправда одлуката врз основа на декласифицирани разузнавачки извештаи кои сугерираат интервенција на странска влада во изборниот процес и документирање на неправилности поврзани со онлајн кампањата [на Ѓеорѓеску]“.
Метеорскиот подем на Калин Ѓеорѓеску
Брзиот пораст на популарноста на Ѓеорѓеску го потресе романскиот политички естаблишмент. Некогаш релативно нејасна фигура во политиката, тој стана познато име преку поврзување со разочараните гласачи преку кампања прилагодена на нивните грижи. Некои аналитичари го припишуваат овој пораст на неговиот директен ангажман со прашања кои длабоко одекнуваат кај обичните Романци.
„Луѓето го промовираат овој човек како луди“, изјави за ТРТ Ворлд политичкиот аналитичар и советник за дипломатија Јоана Гомои од Букурешт, нагласувајќи дека популарноста на Ѓеорѓеску е органски зголемена поради неговиот фокус на итни прашања како што се невработеноста кај младите, реформите во образованието и мирот.
Ѓеорѓеску има „вистинска поддршка од јавноста“ затоа што се осврнува на проблемите што мејнстрим политичарите долго време ги игнорираа, вели Гомои.
„Тој зборува за мирот, невработеноста кај младите, егзодусот на младите Романци и расипаните образовни и земјоделски системи“, објаснува Гомои, нагласувајќи дека овие теми имаат широка привлечност кај нацијата уморна од децениска политичка стагнација.
„Романците се уморни“, вели таа. „Имавме повеќе од 30 години демократија и ништо не се промени. Ѓеорѓеску зборува за прашања кои се важни за луѓето“.
И покрај тоа што нема формална партиска припадност, Ѓеорѓеску доби значителна поддршка од јавноста, особено преку неговата употреба на ТикТок и другите дигитални платформи. „Тој е најдобриот инфлуенсер што го имала Романија“, вели Гомои.
Дамјан од Романскиот центар за европски политики се согласува. „Тој беше изненадување на изборите и успеа да ги убеди гласачите, особено преку многу добро осмислена кампања на ТикТок, мешајќи заговори, чудни теории и екстремно десничарски дискурс“.
Од бирократ до националистички лидер
Иако западните медиуми го претставија Ѓеорѓеску како политички аутсајдер, тој не е непознат за јавниот сервис. Неговата кариера се протега со децении во владините и меѓународните улоги, особено во областите на животната средина и одржливиот развој.
Ѓеорѓеску го започна својот дипломатски пат во 1991 година како шеф на Канцеларијата за животна средина во парламентот на Романија. Со текот на годините, тој беше на позиции како советник на министерот за животна средина (1992), генерален секретар во Министерството за животна средина (1997-98) и извршен директор на Националниот центар за одржлив развој во Букурешт (2000-2013). Тој одигра клучна улога во изготвувањето на Националната стратегија за одржлив развој на Романија.
На меѓународно ниво, Ѓеорѓеску беше претседател на Европскиот истражувачки центар за Римскиот клуб (2013-15), извршен директор на Институтот за глобален одржлив индекс на ОН во Женева и Вадуц (2015-16) и специјален известувач на ОН за човекови права и опасен отпад (2010-2012). Тој исто така ја претставуваше Романија во националниот комитет на Програмата на Обединетите нации за животна средина.
Во 2020 и 2021 година, Ѓеорѓеску беше предложен за премиер од Алијансата за Сојузот на Романците.
„Луѓето го опишуваат Ѓеорѓеску како нов, но тој не е сосема непознат. Тој не само што се појави од ведро небо - тој беше наоколу во различни капацитети“, вели Гомои, додавајќи дека неговиот артикулиран стил на комуникација и меѓународните акредитиви помогнале да се обликува неговиот имиџ.
Реториката на Ѓеорѓеску дополнително го издвои. Објаснувајќи го неговиот специфичен стил на комуникација, особено неговата употреба на ТикТок, Ианку забележува: „Тој користи мистичен, а понекогаш и литургиски јазик за да пренесе политички идеи. Зборува за татковината, божественоста и „подигнувањето до колективната свест“... Тој ја врамува својата кандидатура како „работата што ја извршуваме, заедно еден со друг и со Бога“.
Оваа реторика, заедно со неговиот суверентистички став и критиките кон НАТО и ЕУ, резонираат со значителен сегмент од Романците разочарани од традиционалните политички наративи.
Повикувањето на Ѓеорѓеску на традиционалните вредности, особено неговиот фокус на религијата и мирот, им се допаѓа на постарите генерации. „Тој зборува за религијата, за Бог. Овие работи одекнуваат, особено кај постарите генерации“, објаснува Гомои.
Неговата неподготвеност да одобри вмешаност во руско-украинскиот конфликт дополнително го направи симпатичен кај населението уморно од глобалните тензии. „Романците не сакаат војна со Русија или со кој било. Ние само сакаме мир и да бидеме оставени сами“, нагласува таа.
Проруски“ обвинувања: Политички тренд во Источна Европа?
Поништувањето на изборите, оправдано со обвинувањата за руско мешање во кампањата на Ѓеорѓеску покрена сериозни прашања за кредибилитетот на романските демократски институции.
Иако ја признава потребата да се истражи странското влијание, Гомои го нагласува недостатокот на конкретни докази против Ѓеорѓеску.
„Ако тој беше поддржан од Русија, ни треба цврст доказ“, вели таа. „Без тоа, ова поништување повеќе личи на политички мотивиран обид да се остави настрана кандидатот кој го оспорува статус квото“.
Таа, исто така, го доведува во прашање тајмингот на обвиненијата, прашувајќи зошто претходно не било преземено ништо. „Каде беа разузнавачките агенции пред Ѓеорѓеску да стане фаворит? Како да не го сфатија сериозно додека не стана вистинска закана“.
Гомои забележува дека ситуацијата во Романија го отсликува поширокиот тренд во Источна Европа, каде што националистичките или независните кандидати честопати се означуваат како „проруски“ од западните сили.
„Постои јасна шема“, вели таа, додавајќи дека „ако изразите скептицизам за политиките на ЕУ или НАТО или едноставно се залагате за мир, веднаш ќе бидете етикетирани како проруски“, вели таа, додавајќи дека „ова не се случува само во Романија; тоа се случува низ Европа“.
Гомои повлече паралели со Грузија, каде што владејачката партија Грузиски сон се соочи со слични обвинувања од ЕУ и од Западот.
„Се чини дека има напор да се обезбеди само прозападни и про-ЕУ лидери да дојдат на власт, додека независните гласови се маргинализирани под превезот на заштита на демократијата“.
Таа тврдеше дека таквото брендирање го поткопува суверенитетот на помалите нации.
„Романците се паметни луѓе. Можеме да видиме низ овие наративи. Сакаме нашите гласови да бидат слушнати, а не да се отфрлаат како странско мешање само затоа што не се усогласуваме совршено со политиките на ЕУ или НАТО“.
Гомои вели дека повеќето Романци се против војна. „Ако ги прашате повеќето луѓе дали би се бореле со Русија или Украина, нивниот одговор би бил јасно не. Тие не сакаат да се борат со никого - тие сакаат мир“, вели таа.
„Мислам дека ова чувство го делат многумина ширум светот, особено помладата генерација. Луѓето само сакаат да имаат стабилни работни места, да ги одгледуваат своите деца во мир, слободно да патуваат и да градат пријателства низ целиот свет. Војната не носи ништо друго освен сиромаштија, економски тешкотии, бездомници и бегалски бранови. Никој не го сака тоа, а ние секако не го сакаме тоа“.
Исчекорот на Романија: Дали е крајно десничарски или антисистемски?
Поништувањето на изборите, исто така, нагласи уште еден загрижувачки тренд: подемот на екстремно десничарската политика во Романија. „Сигурно, Романија се приклонува кон порадикализирани форми на политика. … Националистичката десница е политички многу активна од парламентарните избори во 2020 година“, вели Ианку.
Дамјан се согласува, но нуди нијансирана перспектива: „Романија не се приклонува кон екстремната десница, но антисистемското гласање во Парламентот кое сега изнесува 32 отсто и кое вклучува екстремно десничарски партии е загрижувачко за земјата која отсекогаш прифаќала про ЕУ вредности“.
Аналитичарите укажуваат на основните причини како што се економските тешкотии, незадоволството од традиционалните партии и зголемените трошоци за живот. Овие прашања создадоа плодна почва за личности како Ѓорѓеску, кои вешто го искористуваат јавното незадоволство со конспиративна и националистичка реторика.
Гомои истакнува дека поништувањето на изборите оставило многу Романци разочарани од нивните демократски институции.
„Луѓето се уморни од истите политички игри“, нагласува таа. „Тие сакаат промени. Дури и ако Ѓорѓеску не е совршен кандидат, неговата популарност испрати јасна порака до естаблишментот: слушајте ги луѓето или соочете се со последиците“.
Дали Ѓорѓеску повторно ќе се кандидира?
Политичката иднина на Романија сега зависи од формирањето на нова влада и закажувањето на нови претседателски избори, најверојатно во март 2025 година.
Во тек се неформални разговори меѓу проевропските партии за формирање коалициска влада, но предизвици има многу.
„Дури и ако парламентарните партии постигнат договор, претстојат турбулентни времиња поради високата парламентарна фрагментација и идеолошката разновидност на новата коалиција“, предупредува Ианку.
„Ќе треба да се рестартира целиот изборен процес, што би можело да потрае со месеци“, забележува Гомои, навестувајќи ги потенцијалните напори за исклучување на Ѓорѓеску од претстојниот процес.
„Веројатно ќе видиме нови кандидати, а на Ѓорѓеску можеби нема да му биде дозволено да се кандидира. Тие ќе најдат нешто против него, исто како што направија со друга кандидатка, Дијана Ивановичи-Сосоака, на која претходно и беше забрането да учествува во претседателската трка (поради наводни проруски ставови)“, објаснува таа.
Гомои, сепак, предупреди дека дисквалификацијата на Ѓорѓеску може да има контраефект за политичкиот естаблишмент.
„Блокирањето на Ѓорѓеску да се кандидира повторно само ќе ја продлабочи јавната фрустрација. Ова не е само за него - туку за поголемите прашања што ги застапува. Луѓето сакаат нивниот глас да се слушне и нема да престанат да бараат промени“.
Популарноста на Ѓорѓеску ги одразува подлабоките фрустрации од траекторијата на Романија во рамките на ЕУ и НАТО. Додека Романците ги ценат можностите што ги нуди членството во ЕУ, расте незадоволството поради перцепираните нееднаквости.
На пример, Гомои ги посочи разликите во државната поддршка, како што е повисоката финансиска помош за украинските бегалци во споредба со романските граѓани.
„Имаме многу стари луѓе кои се борат да преживеат. Немаат храна на трпезите и кога се наближуваат Божиќ и Нова година. Имаме луѓе кои не можат да си ги дозволат своите лекови“, вели таа.
„Нашата земја мора прво да се грижи за сопствениот народ.
