Пучот во Нигер се случи во најисточниот дел на Западна Африка, кревок регион каде воените интервенции од Гвинеја до Буркина Фасо до Мали ги соборија прозападните влади во последниве години, предизвикувајќи нервоза низ западните престолнини чии геополитички интереси се поврзани до континентот.
Трендот е загрижувачки за западниот блок предводен од САД, особено во светлината на растечкото руско влијание во регионот порано колонизиран од Франција и зголемените терористички активности низ Сахел, широк појас што се наоѓа помеѓу пустината Сахара на север и тропските Саванските области на југ, кои се протегаат од брегот на Атлантикот до Црвеното Море.
И покрај неодамнешната смрт на лидерот на Вагнер, Евгениј Пригожин, која штотуку следеше по неговите посети на Централноафриканската Република и Мали, експертите веруваат дека Русија ќе продолжи да биде активна во многу африкански земји благодарение на континуираните врски на платеничката група во регионот.
Протестите на поддржувачите на Русија и државниот удар во Нигер дополнително ги зголемија шансите западните сили да го изгубат пристапот до критичниот западноафрикански регион богат со минерали, каде што силните антифранцуски чувства ги зазедоа улиците. Минатиот викенд Нигер побара од францускиот амбасадор да ја напушти земјата за 48 часа, прекинувајќи ја струјата и водата на амбасадата.
„Нигер се наоѓа преку преодната зона помеѓу северот и југот. Затоа, нестабилноста што може да се појави во Нигер има потенцијал да се прошири на двете насоки, ескалација на тензиите меѓу владите предводени од проруската западноафриканска војска и прозападните држави во регионот“, вели Јунус Турхан, управен директор на Центарот за истражување на Медитеранскиот басен и африканските цивилизации на Универзитетот Хаџи Бајрам Вели во Анкара.
„Ова, исто така, покажува дека пучот во Нигер може да ја постави основата за развој на регионална динамика што Русија би можела да ја поддржи воено, а Кина економски“, рече Турхан. Кина, која има растечко економско влијание низ Западна Африка, неодамна порача дека само Африканците можат навистина да ги решат африканските проблеми.
Линии на раздор
ЕКОВАС (Економската заедница на западноафриканските држави), унија на главно прозападни држави, веќе постави ултиматум против водачите на државниот удар во Нигер, заканувајќи се дека ќе започне воена интервенција во земјата доколку генералите пучисти не го вратат на власт демократски избраниот претседател Мохамед Базум.
Но заканата на ЕКОВАС веднаш беше дочекана со силен одговор од трите западноафрикански држави пријателски на Русија- Мали, Буркина Фасо и Гвинеја. Тројката им објави поддршка на водачите на пучот во Нигер, ветувајќи дека ќе ги брани од интервенцијата на ЕКОВАС. Многумина веруваат дека ситуацијата во Нигер може да има одлучувачки ефекти врз политичката иднина на EКОВАС.
„Пучот во Нигер го подели блокот ЕКОВАС меѓу оние кои ги задржаа избраните влади и оние кои доживуваат серија удари“, вели Јасер Луати, француски политички аналитичар и шеф на Комитетот за правда и слободи (ЦЈЛ).
Додека воените раководства во западноафриканските земји капитализираат од антизападните чувства, ЕКОВАС се смета за прозападен, изјави Луати. И покрај фактот што противставувањето на државниот удар обезбедува подобар политички и правен аргумент за EКОВАС, прозападната етикета има свои недостатоци, вели тој.
Како резултат на тоа, ако прозападниот блок во ЕКОВАС се придвижи против пучот во Нигер ќе изгледа како тие да дејствуваат во име на западните интереси, кои многумина ги доживуваат како неоколонијални практики спроведени од поранешните колонијални сили, според Луати.
Ова покажува дека политичката позиција на ЕКОВАС е на некој начин „закочена“, додава тој.
Ричард Фалк, водечки експерт за меѓународни прашања ги опишува неодамнешните воени интервенции во западноафриканскиот регион Сахел како „антиколонијални удари“.
Фалк смета дека „секоја интервенција на EКОВАС или Франција би го прекршила меѓународното право и Повелбата на ОН без овластување од Советот за безбедност, што е многу малку веројатно, со оглед на ставовите на Русија и Кина“.
„Без одобрение на Советот за безбедност на ОН, доколку Франција употреби сила против пучот во Нигер, „таа би постапила на начин сличен на Русија во Украина, освен што контекстот би бил пооспорен за Франција бидејќи не може да направи сфера на влијание или аргументи за вина, изјави Фалк, почесен професор по меѓународно право на Универзитетот Принстон.
„Реакцијата на ЕКОВАС на пучот во Нигер е далеку посилна во споредба со претходните воени удари во Западна Африка. Кога ја гледаме и реакцијата на глобалните актери на проблемот со Нигер, гледаме дека прашањето на Нигер има огромно влијание во глобален контекст“, вели Турхан.
Според него, освен можната конфронтација меѓу ЕКОВАС и про-нигерските западноафриканските земји кои го поддржуваат пучот во Нигер, зголемените терористички активности во земјата, исто така, ги загрозуваат западните интереси бидејќи терористичките групи ја користат политичката нестабилност за брзо проширување на своето влијание.
Франција има 1.500 војници да ја поддржат борбата на сменетиот претседател против терористичките групи додека САД ги поддржаа антитерористички операции на Французите во Нигер, кои оперираат на два аеродроми и распоредуваат свои војници таму.
„САД го гледаат Нигер како клучна земја и за западните интереси и за безбедноста на регионот Сахел“, вели Турхан.
Минатата недела, во терористички напад загинаа 17 нигерски војници во близина на границата со Мали, според Министерството за одбрана на земјата, што е проблематичен показател за зголемените терористички активности во западноафриканскиот регион Сахел.
Терористичките групи од Боко Харам до регионалните ограноци на Ал Каеда се многу активни ширум регионот Сахел, а кои предизвикаа многу повеќе смртни случаи отколку било кои други терористички групи каде било во светот минатата година, или 43 отсто од вкупниот број на глобално ниво.
Во 2007 година, жртвите поврзани со тероризмот во Сахел сочинуваа само еден процент од глобалниот вкупен број. Наглото зголемување прикажано во податоците за 2022 година покажува како регионот стана жариште на терористички групи.
Екосистем за државен удар
Овој растечки тренд на терористички активности беше главната основа за француските воени операции во западноафриканскиот регион Сахел од Мали до Буркина Фасо и Нигер. Француските антитерористички операции започнаа во 2012 година со операцијата Сервал и продолжија во 2014 година во рамките на операцијата Бархане, која формално заврши минатата година.
„Меѓутоа, Франција не успеа да ги победи вооружените групи во Западна Африка. Наместо тоа, тоа доведе до силна јавна реакција во Мали и Буркина Фасо против Париз, олеснувајќи го теренот за државни удари предводени од антизападните воени лидери на двете земји, вели Каан Девечиоглу од турскиот тинк-тенк Орсам, експерт за регионот Сахел.
„Можеме да видиме оска за државен удар што се протега од Атлантикот до Црвеното Море. Интересно, ако ги погледнеме неодамнешните преврати низ Сахел, не е случајно што следеше хоризонтална насока од запад кон исток од Гвинеја до Мали и неодамна Нигер на линијата по францускиот колонијализам во минатото“, вели Турхан.
„Она што се случи во Нигер е резултат на незадоволството што произлегува од француската доминација во Западна Африка, како што беше доживеано особено во државните удари во Мали, Буркина Фасо и Гвинеја од 2020 година“, изјави Девечиоглу.
Како и „оската за државен удар“ на Турхан, која некои ја нарекуваат и „појас на државни удари“, Девечиоглу гледа „екосистем за државен удар“ низ Сахел заснован на антифранцуското чувство, кое хунтите низ овие западноафрикански држави го користеа за да си овозможат да дојдат до моќ.
Луати, исто така, верува дека државните удари во Западна Африка се поврзани едни со други поради фактот што западната војна против тероризмот, предводена од Франција, „пропадна“ во регионот Сахел, „подгревајќи го народното незадоволство против Западот“ низ тие земји, кои се жртви и на тероризмот и западната интервенција.
Оваа политичка психологија го отвори патот за соодветните хунти да бараат власт во име на наметнување целосен суверенитет за нивните држави, каде што западните држави продолжуваат да имаат значајни економски интереси дури и во постколонијалниот период, додава тој.
Девечиоглу гледа зголемена можност дека слични државни удари би можеле да се случат и во други поранешни француски колонии во Западна Африка во наредниот период.
„Всушност, постојат слични чувства и услови во општествата на другите западноафрикански земји како Мали, Буркина Фасо, Гвинеја и Нигер“, вели Девечиоглу.
