Падот на режимот на Асад во Сирија потенцијално го означува крајот на пан-арапското националистичко политичко и воено движење претставено од партијата Баас (Baath), најавувајќи нова ера за Блискиот Исток во клучен момент на историјата.
Експертите и аналитичарите велат дека „непрактичната идеологија“ и авторитарното владеење на партијата Баас значеле дека таа била предодредена да пропадне уште од самиот почеток.
„Многумина би рекле дека баатизмот е мртов по пристигнувањето... (како што ѝ беше) непрактична идеологија изградена врз лажна премиса“, вели Мостафа Минави, професор по историја кој се фокусира на Блискиот Исток на Универзитетот Корнел и соработник во Националниот центар за хуманитарни науки.
Корените на партијата Баас се од доцните 1940-ти кога се појави арапското националистичко движење под водство на Мишел Афлак, сириски христијанин, Салах ал-Дин ал-Битар, сунитски Арап од Дамаск и Заки ал-Арсузи, алавит од Латакија.
Додека партијата Баас-која ги измеша социјалистичките идеи со арапскиот национализам измешана со хардкор верзија на секуларизмот- ветуваше арапско просветлување на Блискиот Исток во 1950-тте и 60-те години, таа брзо стана потиснат апарат во рацете на автократските лидери како сирискиот Хафез ал Асад и ирачкиот Садам Хусеин, кои со железни тупаници управуваа со нивните земји.
Во 1963 година, партијата Баас ја презеде власта и во Ирак и во Сирија преку воени удари во февруари и март и остана на власт со децении преку автократско еднопартиско владеење.
Потиснување на неистомислениците
Партијата Баас во Ирак и Сирија се манифестираше „во авторитарни режими кои ја користеа обвивката на арапското единство за да ги потиснат неистомислениците од различно етничко и секташко потекло“, според Минави, чија неодамнешна книга за отоманското владеење на Блискиот Исток беше ко- добитник на наградата Алберт Хурани на Здружението за блискоисточни студии во 2023 година.
Но и покрај замислувањето на пан-арапска држава низ Блискиот Исток, раководството на партијата во Сирија и Ирак никогаш не можеше да постигне вистински договор за обединување на нивните држави на власт со децении.
Партијата Баас предводена од Садам Хусеин беше збришана во Ирак по американската окупација во 2003 година, додека сирискиот баатизам неодамна потона со отстранувањето од власт на Башар ал Асад, синот на Хафез ал Асад и водечката фигура на партијата.
„Падот на баатизмот означува голема пресвртница за Сирија и поширокиот регион“, вели Шон Фоли, професор по историја на Државниот универзитет во Среден Тенеси, специјализиран за историјата на Блискиот Исток и поширокиот исламски свет.
„Баатизмот е дел од историјата и политичкиот систем на регионот со децении - дури и пред да ја преземе власта во Ирак, а потоа и во Сирија“, изјави Фоли за ТРТ Ворлд.
„Тоа беше толку постојан дел од пејзажот што еден наставник по литература рече на час што го земав во Дамаск во 2003 година, како настрана, дека е убеден оти Баас партија ќе остане на власт во Сирија засекогаш“.
Режимите на Баас партијата во Сирија и Ирак станаа полициски држави, кои Самер ал-Калил славно ги нарече „Република на стравот“ во бестселерот, за да ја опише бруталната и угнетувачка политика на Садам Хусеин, според Фоли.
Ал-Калил, чие вистинско име е Канан Макија, е ирачко-американски академик кој беше критикуван дека ја поддржува американската инвазија на Ирак.
Но со отстранувањето на последниот режим на Баас во Сирија, сега регионот има „можност да изгради нешто ново и подобро“, според Фоли.
„Како што ми забележа еден Сириец во земјата, денот кога падна Асад, Сиријците беа сигурни дека иднината ќе биде подобра бидејќи ништо не може да биде полошо од животот под Асад. Тоа кажува се“.
Подемот и падот
Поддржувачите на Баас, што значи преродба на арапски, се појавија на Блискиот Исток веднаш откако колонијалистичките западни сили ги завршија своите формални мандати по Првата светска војна низ Ирак, Сирија и други држави, оставајќи го регионот со длабоки поделби и 22 арапски држави.
Минави вели дека баатистичката идеологија се појавила како противтежа на западната хегемонија на Блискиот Исток по распадот на Отоманската империја на крајот на Првата светска војна.
„Баатизмот беше идеја која дојде како производ на специфичен историски момент кога замислената „арапска преродба“ беше замислена како обединувачка контра идеологија на оние наметнати од пост-отоманскиот западен колонијализам“, додава Минави.
Додека активистите на партијата Баас помогнаа да се формира Обединета Арапска држава меѓу Сирија и Египет во 1958 година, тоа беше краткотрајно политичко искуство, главно затоа што се сметаше дека Египет на Гамал Абдел Насер го третира Дамаск како вазална држава.
Идејата за арапско единство удри во друг ѕид кога Израел порази четири регионални држави во Шестдневната војна во 1967 година.
„Веќе во 1967 година, беше јасно дека оваа визија не може да ги исполни овие ветувања, особено во однос на Палестинците“, вели Фоли, мислејќи на ветувањата на баатистите за ставање крај на бирократската небрежност, класните и верските поделби, сиромаштијата, западниот колонијализам и лошите образовни системи.
Откако не успеаја да обединат различни арапски држави под едно раководство и сè повеќе станаа политички ирелевантни на Блискиот Исток, баас партиите од Ирак и Сирија се претворија во репресивни режими, губејќи голем кредибилитет и легитимитет во очите на нивното население.
„Баас партијата живееше со децении во Ирак и на крајот само во Сирија, како реликт на одамнешно време“, додава Фоли.
Што ќе го замени баатизмот?
Како што се појави новата преодна влада под Мохамед ал Башир во Сирија, политичката транзиција до сега беше главно мирна, за разлика од американската чистка на Баас партијата во Ирак по окупацијата во 2003 година.
„Човек може да се надева дека она што ќе ги замени над 50 години темнина и незамисливо насилно угнетување во Сирија, ќе биде решено слободно со волјата на сирискиот народ“, вели Минави.
Но тој додава дека „шансите се сложени против вистинска слободна и просперитетна Сирија“, на која ѝ треба помирување со насилното минато преку градење обединета и инклузивна иднина.
Останува да се види и како Русија и САД, двете моќни нерегионални држави, кои долго време се натпреваруваат за власт во Сирија и контролираат различни сегменти од земјата преку нивните прокси, ќе реагираат на наведените напори на новата влада да формира инклузивна држава.
Тековното израелско уништување на сириската армија и инвазијата на сириска територија со целосно западно соучесништво покажува дека владата на Нетанјаху се стреми кон поголема нестабилност на државата разурната од војна.
Захиде Туба Кор, експерт за Блискиот Исток од Истанбул, исто така гледа различни ризици за иднината на Сирија поради нејзиното насилно минато. Сепак, таа смета дека падот на режимот на Асад има различни околности од соборувањето на Садам Хусеин од страна на САД.
Додека борбите меѓу поранешните елементи на Баас и САД го претворија Ирак во хаотична држава, Сирија зазеде поинаков тек, изјави Кор за ТРТ Ворлд.
Таа верува дека сириските бегалци кои живееле во странство и имаат поинакво искуство од луѓето кои го преживеале режимот на Баас ќе играат клучна улога во формирањето на демократско владеење.
Таа, сепак, нагласува дека пред сирискиот народ е тежок пат кој треба да се ослободи од децениското брутално наследство на партијата Баас за да формира нова држава.
„Баас беше разузнавачка држава и империја на страв, која беше разбиена, но постои ризик новата влада да го следи патот на стариот режим поради долгото наследство на потиснување“, вели таа.
Еднопартиското владеење на Баас создаде држава во која ниту една вистинска опозициска партија не можеше да се кандидира, оставајќи ја земјата без вистинско политичко искуство, вели Кор.
„Тоа, исто така, може да создаде некои прашања во периодот по режимот на Асад во смисла на градење консензус“, вели таа, но брзо додава дека 13-годишната граѓанска војна ѝ помогна на опозицијата да собере многу политичко искуство, што може да биде предност за иднината на земјата.
„Ако сириската опозиција дојдеше на власт во 2011 година за време на Арапската пролет, тие ќе пропаднеа бидејќи немаа вистинско политичко искуство и организациски способности“, вели Кор.
„После 13 години, тие научија многу. Како резултат на тоа, нивните шанси за успех се посилни отколку во 2011 година. Тие имаат вистинска можност да изградат нова држава“.
