Глобалната трговија во светот е нарушена поради последиците од пандемијата, тековните геополитички тензии на Блискиот Исток и руската инвазија на Украина.
Како што нациите бараат алтернативни патишта до овие нестабилни терени; Централниот коридор се појави како остварливо решение.
Коридорот- што ја поврзува Кина со Европа преку Централна Азија, Каспиското Море и Туркије - нуди побрза алтернатива и од Северниот коридор што минува низ Русија и на поморските патишта преку Индискиот Океан.
„Тоа е најефикасната рута за трговија меѓу Азија и Европа“, рече турскиот министер за надворешни работи, Хакан Фидан, за време на неодамнешниот трилатерален состанок со Азербејџан и Узбекистан во Анкара на разговори за проектот.
Централниот коридор внимателно ја следи трасата на древниот пат на свилата, кој трговците го користеле стотици години за транспорт на кинеска свила, ткаенини и порцелан на европските пазари.
Познат како Транскасписки коридор Исток-Запад или скратено Центрачен коридор, тој се протега на Кина, Централна Азија, Каспиското Море, Јужен Кавказ и Туркије пред да стигне до Европа.
Наведен како Централен коридор, тој се протега на две рути кои се вкрстуваат над и под него, и двете зафатени од конфликти и геополитички ризици.
„Централниот коридор нуди стратешка алтернатива во рамките на кинеската иницијатива „Појас и пат“, овозможувајќи поефикасна и побрза трговија низ Евроазија“, изјави д-р Мехмет Гохан Озџубукчу, од Државниот универзитет во Баку, за TРТ Ворлд.
„Со поврзување на главните пазари во Европа, Блискиот Исток и Централна Азија, коридорот ги зајакнува економските врски и отвора нови патишта за соработка“.
Една од привлечноста на Централниот коридор лежи во неговиот потенцијал да го намали времето на испорака Источна Азија- Европа на само 12 дена, што го прави побрза алтернатива на 19-дневниот Северен коридор и 22-37-дневната поморска рута.
Коридорот е подготвен да стане камен-темелник на глобалната трговија, нудејќи поглед кон меѓусебно поврзана економска иднина и регионална стабилност, велат експертите.
Централен коридор: Визија
Туркије го замисли Средниот коридор кон крајот на 2000-те, но развојот на инфраструктурата низ Централна Азија, Каспиското Море и Кавказ траеше со години.
Клучните пресвртници го вклучија почетокот на железницата Транс-Казахстан во 2014 година и железницата Баку-Тбилиси-Карс во 2017 година, иако првото целосно патување со воз од Туркије до Кина беше завршено дури во 2020 година.
Возот ја следеше Транскасписка меѓународна транзитна маршрута на Централниот коридор преку железничката пруга Баку-Тбилиси-Карс (БТК) поради застоите во врските заради КОВИД-19.
Испораките на карго скромно се зголемија до воената кампања на Русија во Украина во 2022 година, што предизвика пораст на побарувачката за алтернатива на Северниот коридор.
Трговијата долж трасата скокна од 530.000 тони во 2021 година на 3,2 милиони тони во 2022 година.
Нил Вотсон, британски новинар и политиколог, зборуваше за ТРТ Ворлд за централната улога на Туркије во коридорот, опишувајќи ја како „проактивен чекор кон зацементирање на Туркије како клучен транзитен центар“.
Тој го истакна растечкото признавање на значењето на коридорот во светот во целина, наведувајќи ја возбудата што ја создаде на конференцијата во Лондон минатата година.
„Имавме присутни амбасадори од Туркије, Казахстан, Азербејџан и Грузија, заедно со претставници на владата на Обединетото Кралство и големите трговски организации.
Вотсон го пофали ангажманот на претседателот Ердоган со турските нации за реализација на коридорот.
Инвестициите во инфраструктурата на Туркије ја зајакнуваат оваа улога. Договорите меѓу Туркије и регионалните партнери- вклучително и пактот за сестринско пристаниште меѓу Баку, Актау и Самсун- ја поттикнуваат соработката, додека клучните проекти како железницата Баку-Тбилиси-Карс (БТК) ја подобруваат поврзаноста.
„Пристапот на Ердоган кон сите туркиски земји одигра непроценлива улога. Неговиот ангажман со Казахстан и Азербејџан овозможи реализација на коридорот“, рече Вотсон.
Геополитички и економски предности
„Централниот коридор е 3.000 километри пократок од северната рута низ Русија, што го прави попривлечен избор за Кина во услови на зголемени геополитички тензии“, рече Вотсон.
Додека Пекинг историски ја фаворизираше северната рута поради врските со Москва, промената на реалноста доведе до преоценување.
„Кина сега признава дека преголемото потпирање на Русија е неодржливо“, додаде тој.
Озчубукчу укажа на логистичката ефикасност на коридорот.
„Во споредба со поморските патишта, тој го намалува времето на транспорт за една третина, создавајќи значителна трошковна предност за трговијата меѓу Европа и Азија“, рече тој.
Освен трговијата, Централниот коридор се очекува да ги отклучи големите економски можности за земјите од Централна Азија без излез на море. Со годишната трговија меѓу Кина и Европа вредна 600 милијарди долари, ефикасен коридор би можел да им овозможи на овие земји да имаат корист од логистичките центри и зоните за слободната трговија.
Патот напред
И покрај ветувањата и потенцијалот, Централниот коридор се соочува со пречки.
Инфраструктурата останува предизвик. Трилатералната соработка меѓу Туркије, Азербејџан и Узбекистан ќе биде клучна, велат експертите.
Претседателот на Казахстан Касим-Жомарт Токаев ја нагласи стратешката предност на Казахстан во карго транзитот и повика на забрзување на развојот на Транс-Казахстанскиот железнички коридор како витален дел од транскасписката рута на Централниот коридор.
И покрај посветеноста, геополитичките ризици опстојуваат.
Решението на конфликтот во Карабах меѓу Азербејџан и Ерменија ја зајакна регионалната стабилност, но сепак тензиите траат.
„Тековните конфликти во регионот мора да се решат и внимателно да се управуваат за да се обезбеди долгорочна одржливост на коридорот“, рече Вотсон со навестување на претпазливост.
Се наѕира и загриженост за трошоците.
„Првично, Централниот коридор беше поскап од северната рута, но трошоците се приближуваат како што се подобрува ефикасноста“, рече Вотсон. Брзината останува нејзина клучна предност.
Одржливоста е клучна грижа.
„Централниот коридор може да еволуира во глобален центар на синџирот на вредност, интегрирајќи локални центри за обработка, инфраструктура за обновливи извори на енергија и напредна логистика“, предложи Озчубукчу.
Озчубукчу го нарече „приоритет“ развојот на инфраструктурата во Карабах и Источен Зангезур.
„Исчистувањето на нагазни мини, обновата на овие области и поддршката на повратниците од Азербејџан ќе биде од витално значење за долгорочната безбедност и стабилност на туркискиот свет“, рече тој.
„Потребни се значителни инвестиции за модернизирање на железничките мрежи, пристаништата и дигиталните логистички системи“, рече Озчубукчу.
Вотсон посочи на пошироки геополитички придобивки.
„Коридорот ја поттикнува регионалната соработка и создава вин-вин сценарио за сите учесници“, рече тој. „Дури и Ерменија, и покрај тоа што нема директна корист, ја призна нејзината важност“.
Вотсон ја истакна улогата на коридорот во диверзификацијата на синџирите на снабдување. „Со ограничените руски рути и загрозената поморска трговија, суштински се алтернативните патишта“, рече тој.
Неодамнешните кризи, како што се нападите на Хутите во Црвеното Море, ја наметнаа потребата од алтернативи.
„За многу земји, секоја рута од корист на Русија сега е надвор од масата поради санкциите. Централниот коридор обезбедува критична алтернатива“, рече Вотсон.
Туркије презеде чекори за зајакнување на безбедноста. „Зајакнати се граничните контроли, технологијата за проверка на товарот и механизмите за споделување разузнавачки информации“, рече Озчубукчу.
И двајцата експерти се согласија дека вклученоста на Кина во коридорот е промена на играта и клучна пресвртница.
„Централниот коридор се усогласува со кинеската иницијатива „Појас и пат“, иако тоа не беше нешто што Кина првично го одобри со сето срце. Но променливиот геополитички пејзаж го направи тоа од суштинско значење“, рече Вотсон.
Озџубукчу додаде дека развојот на коридорот може да го отвори патот за подлабока економска соработка меѓу Туркије и Кина.
„Зголемените односи ќе ја поттикнат Кина да инвестира во Туркије, трансформирајќи ја во атрактивен центар за трговија“, рече тој.
