На крајот на јули 2021 година, лидерите на Србија, Албанија и Северна Македонија се состанаа во Скопје за да ја инаугурираат новата иницијатива за регионот наречена „Отворен Балкан“. Целта на иницијативата е да се поттикне регионалната соработка во овој дел од Европа и да се воспостави заеднички пазар кој овозможува слободно движење на капитал, производи, услуги и работна сила. [1]
Како дел од иницијативата, трите земји потпишаа пет нови договори во декември минатата година. [2] Лидерите основачи на „Отворен Балкан“ ја гледаа оваа регионална соработка како надополнување, а не како алтернатива на интеграцијата во Европската Унија (ЕУ). [3]
Сепак, три други балкански држави - Босна и Херцеговина, Косово и Црна Гора - не сакаа да се приклучат на проектот. Главната причина е што постои загриженост за вистинската намера на „Отворен Балкан“.
Зошто некои се скептични за иницијативата?
Додека некои аналитичари ја поздравија иницијативата како корисна за регионот, други експерти, како Јасмин Мујановиќ, укажаа на причината за скептицизам во врска со „Отворен Балкан“: амбициите на српската владејачка елита во регионот. Босна и Херцеговина, Косово и Црна Гора се загрижени дека „Отворен Балкан“ е фасада за регионалната хегемонија на Србија. Идејата за „српски свет“ - најсилно застапувана од српскиот министер за внатрешни работи Александар Вулин - се појавува нашироко во секоја дебата за „Отворен Балкан“. Многумина го гледаат овој „српски свет“ како реинкарнација на „Голема Србија“ од 1990-тите, која донесе крвопролевање, и се загрижени за вистинските цели на Србија во регионот. [4] Иако претседателот на Србија, Александар Вучиќ, не ја промовираше отворено оваа идеја, досега јавно не ја отфрли.
Улогата на Русија во регионот
Значајна поддршка за „Отворен Балкан“ даде рускиот министер за надворешни работи Сергеј Лавров. Откако трите балкански држави го затворија својот воздушен простор, што неодамна го спречи да го посети Белград, Лавров на прес-конференција во Москва рече:
„Веројатно не сакаа да изразиме поддршка за иницијативата на Белград за спроведување на проектот „Отворен Балкан“ во интерес на поздрави, посилни односи меѓу сите земји во регионот.“
Шефот на руската дипломатија, исто така, ги критикуваше ЕУ и НАТО за обидот „Балканот да го претворат во нивен проект наречен „Затворен Балкан“. Многумина во регионот ја видоа поддршката на Лавров за „Отворен Балкан“ како знак дека критичарите на иницијативата беа во право од самиот почеток.
Од трите земји кои не се приклучија, Косово најотворено се спротивставува на тоа, дотаму што премиерот Албин Курти не го прифати повикот да се придружи на неодамнешниот самит во Охрид. Новиот премиер на Црна Гора, Дритан Абазовиќ, навести дека и неговата земја може да се приклучи на „Отворен Балкан“. Во меѓувреме, Демократската партија на социјалистите на Црна Гора продолжува да се спротивставува на таквиот потег.
Ниту една регионална иницијатива не треба да биде алтернатива на ЕУ
Иако регионалната соработка, во принцип, треба да биде од корист за сите, претходните регионални иницијативи не дадоа значителни резултати. Со толку многу противење на „Отворен Балкан“, не е јасно дали некоја друга иницијатива воопшто ќе биде ефективна. Сега постои широко распространета перцепција во регионот дека полноправното членство во Европската Унија останува далечна цел. Причините за тоа се многубројни и разновидни, но оптимизмот за ЕУ кој владееше пред десет години повеќе го нема. Дури и посветеноста на клучните европски лидери се зема со резерва.
Германскиот канцелар Олаф Шолц, на пример, го заврши дводневното патување низ Балканот и вети дека ќе ја оживее европската перспектива на регионот. Да претпоставиме дека канцеларот ќе го исполни своето ветување и неговата Влада ќе се заложи за членство во ЕУ во регионот. Во тој случај тоа би можело да го забрза замрзнатиот процес на европски интеграции на Балканот. Ова би било далеку покорисно за регионот од поддршката на регионалните иницијативи.
Наместо да поддржуваат регионални иницијативи како што е „Отворен Балкан“, клучните европски лидери треба да се залагаат за: 1. Започнување на преговорите за пристапување во ЕУ на Албанија и Северна Македонија; 2. Давање кандидатски статус на Босна и Херцеговина; 3. Визна либерализација и кандидатски статус за Косово.
Ниту една регионална иницијатива не треба да биде алтернатива за членството во ЕУ. Доколку полноправното членство остане надвор од масата, балканските држави треба да работат на развивање и подобрување на нивните билатерални односи со клучните глобални сили. Ова особено се однесува на градење силни врски со Соединетите Американски Држави (САД) и работа на осигурување на силна американска посветеност на Балканот.
За Босна и Херцеговина и Косово влезот во НАТО е примарна цел, а членството во НАТО останува најважна стратешка цел, без оглед на состојбата во процесот на европските интеграции. Босна и Херцеговина ја плати највисоката цена за независност од сите југословенски држави наследнички, а потоа и Косово. Не случајно двете земји не сакаат да се приклучат на „Отворен Балкан“, а нивната тешко стекната независност не треба да биде загрозена со приклучување кон иницијативи со сомнителни политички цели.
