Кипарското прашање е долготраен политички конфликт меѓу кипарските Турци и Грците, две различни етнички и верски заедници кои живеат на стратешкиот остров во источниот дел на Медитеранот.
По децении политички ќор-сокак на статусот на спорниот остров и неговите жители, кипарските Турци повеќе не веруваат во решението за една држава, политичка формула која е диктирана од меѓународната заедница од 1960 година, кога Република Кипар беше формирана како би-комунална и бизонална унија која ги опфаќа двете заедници.
„Се обидовме со партнерство. Тоа не функционираше. Зошто? Бидејќи кипарските Грци не можеа да ја прифатат идејата дека кипарските Турци се еднакви со нив. Така, формулата за партнерска република беше испробана и не успеа затоа што другиот партнер не сакаше да функционира“, рече Тахсин Ертугрулоглу, министер за надворешни работи на Турската Република Северен Кипар (ТРСК) во ексклузивно интервју за TRT World.
„Значи, отсега натаму, она што мораме да го прифатиме е дека ако не можеме да живееме заедно, тогаш најлогичен одговор е да живееме како соседи. Така, иднината, според мене, и во многу реални услови, е две суверени еднакви држави на островот Кипар кои живеат како соседи, се надевам со добрососедски односи, но не и обединета држава“, рече Ертугрулоглу, кој е искусен дипломат.
1960-тите беа критична деценија за конфликтот бидејќи политичките тензии меѓу двете страни достигнаа точка на вриење. И покрај грчката агресија од 1960 до 1974 година, кипарските Турци дадоа се од себе за да функционира заедницата. Во 1974 година, Грција организираше воен удар преку кипарските Грци во гол обид да ги обесправи кипарските Турци, но Туркије ги спречи тие планови со воена интервенција.
Во 1963 година, три години по формирањето на Република Кипар, агресијата на кипарските Грци против кипарските Турци се засили, принудувајќи ги турските заедници да живеат во енклави опкружени со грчки милиции.
И покрај бројните предупредувања од кипарските Турци, ниту кипарските Грци ниту Атина не покажаа подготвеност да ги третираат како рамноправни партнери и косопственици на островската држава. На крајот, по воената интервенција во 1974 година, Анкара го задржа своето воено присуство во регионот, расчистувајќи го островот од милициите на кипарските Грци и обезбедувајќи ја безбедноста на кипарските Турци.
Дури и по 1974 година, и Туркије и кипарските Турци продолжија да преговараат со Грција и со кипарските Грци за повторно воспоставување на политичко партнерство. Но, тековниот неуспех на меѓународната заедница да го реши кипарското прашање ги наведе кипарските Турци на север да прогласат сопствена држава, ТРСК, во 1983 година, признаена само од Анкара. Туркије и кипарските Турци ја препознаваат територијата под контрола на кипарските Грци на југ како Грчка администрација на Јужен Кипар.
Еден остров, две држави
Под континуираната грчка тврдоглавост, која одбива да ја признае турската реалност на островот, и Туркије и кипарските Турци повеќе не гледаат на решение во една држава како идеален пат напред, според Исмаил Бозкурт, политичар од кипарските Турци кој беше претседател на заедницата на кипарските Турци помеѓу 1973 и 1975 година, клучен период во историјата на спорниот остров.
Ертугрулоглу верува дека Кипар може да го следи моделот на Хаити-Доминиканска Република. И Хаити и Доминиканската Република се две независни држави лоцирани на ист остров во Централна Америка.
„Значи, реалноста на островот Кипар е, да: еден остров, две држави, два народи. Два национални ентитети, две демократии. Значи, ова е единствената формула за патот напред“, вели министерот за надворешни работи.
„Во спротивно, ако меѓународната заедница се обиде да не принуди на таканаречено „населување“ или „федерација“ или како и да го наречат, заедничка држава меѓу кипарските Турци и кипарските Грци, тоа е залуден обид. Нема да успее. Испробано е и не успеа“, додава тој.
Шефот на дипломатијата смета дека ОН, меѓу другите меѓународни тела, одамна избра да биде дел од проблемот, а не решението, бидејќи постави „погрешна дијагноза на кипарскиот конфликт“, гледајќи ја турската интервенција во 1974 година како корен на конфликтот.
Иако сите се согласуваат дека имало „турска воена интервенција“ во 1974 година, меѓународната заедница има сериозен проблем да го признае фактот дека таа е предизвикана од кршењето на политичките права на кипарските Турци од страна на кипарските Грци, според министерот.
Кипарско прашање: статусен проблем
И за Туркије и за кипарските Турци, едно суштинско прашање отсекогаш бил молкот на меѓународната заедница во однос на одбивањето на кипарските Грци да ја признаат турската заедница на островот како нивен рамноправен партнер. Друго суштинско прашање за Анкара и Лефкоса е признавањето на меѓународната заедница единствено на суверенитетот на кипарските Грци врз целиот остров.
Според основачкиот меѓународен договор на Република Кипар, легитимитетот на заедничката, бизонална држава се засноваше на продолжување на партнерството. Но, ако партнерството пропадне, како што беше наведено во меѓународниот договор, ниту кипарските Грци ниту кипарските Турци немаа да имаат право да ја бараат целата територија на островот.
Меѓутоа, од 1974 година, кипарските Грци се преправаат дека имаат суверенитет над целиот остров додека кипарските Турци владеат со Северен Кипар. Ертугрулоглу верува дека за разлика од меѓународниот договор од 1960 година, меѓународната заедница ги признава кипарските Грци дека имаат легално суверено право да владеат со целиот остров - што е критична повреда на основачкиот документ на островската држава.
Со единственото признавање на суверенитетот на кипарските Грци врз целиот остров, меѓународната заедница практикува непогрешлива и неправедна пристрасност, јасно покажувајќи дека тие ги гледаат кипарските Грци како „поеднакви“ од кипарските Турци, според министерот за надворешни работи на ТРСК.
Не е хеленски остров
Една од основните причини за кипарското прашање е поставена врз соништата за грчката идеја Мегали, политички концепт кој има за цел да ги интегрира таканаречените хеленски земји со Грција. Од грчката побуна од 1821 година против Отоманската империја, Атина се обидува да ги прошири своите територии и преку Егејското и Средоземното Море.
„Постои опсесија островот Кипар да се третира како да е хеленски остров на кој кипарските Турци не се еднакви“, рече Ертугрулоглу.
„Туркије никогаш, никогаш нема да дозволи овој остров да биде хеленски остров“, рече министерот, укажувајќи дека островот бил под отоманска власт повеќе од три века.
„Кипарските Турци никогаш во нивната историја не биле заедница на Грција“, посочи тој.
„Ние не дојдовме на овој остров од Месечината. Нашите предци дошле овде од Анадолија. Ние сме Турци кои случајно живееме на островот Кипар. Не постои народ наречен Кипарци. Ти си или кипарски Грк или кипарски Турчин или едно од малцинствата, Ерменци или Маронити“.
