За некои може да биде изненадување дека Османлиите се пионери во лекувањето на болните со помош на музичка терапија, долго пред идејата да се применува и во Западот.
Ова ми беше предочено неодамна за време на посетата на една стара отоманска болница во предградието на тракискиот град Едрене, изградена за време на владеењето на Бајазит Втори, и наречена Дарушифа на старотурски.
Отворена е во 1488 година каде се лекувале пациенти повеќе од 400 години, користејќи ги медицинските теории за Авицена и Ал-Фараби, кои биле многу поднапредни од се што се практикувало на Западот во тоа време. Една од новитетите тогаш била иновативната употреба на музика за лекување на пациенти кои страдаат од ментални заболувања.
Болницата е исклучително прекрасна зграда, дури и во споредба со тоа што тогаш го нуделе отоманските структури. Се издвојува на периферијата на Едрене, еднокатна, изградена од светло обоен камен, локално ископан, со поглед на силните ветрови и сонцето. Во средината може да се најде двор, испреплетен со колонади, покриен со централна купола под која стои базен со фонтана со 12 агли, чии водени текови имале смирувачки ефект врз умот.
Денес, пространите соби на пациентите украсени со приватни камини, се претворени во музеј со експонати со кукли од природна големина, облечени во отоманската облека од тоа време, некои од нив со архаични музички инструменти во рацете, кои се свиреле за лекување на болните.
„Макам терапија“
Бев најизненаден кога смирувачката музика свирена на турската флејта Неј, која низ скриените звучници се провлекуваше во просториите, дека е онаа на Оруч Ѓувенч. Работата со „активна музичка терапија“ на покојниот експерт за музичка терапија и суфискиот шеик, има извршено најголемо влијание на Западот денес за третман на болните преку музика.
Оруч Ѓувенч е роден во 1948 година во Кутахија со семејни корени во Централна Азија. На 12-годишна возраст, тој имал пророчки сон што го инспирирал да се занимава со музика. Студирал на Универзитетот во Истанбул, станал научник кој започнал студии во Централна Азија, особено за средноазиските методи на лекување со музика, со цел да ги примени овие методи во клиничката терапија.
Студирајќи ги шаманистичките практики, но и целата историја на ориенталните маками, тој се специјализирал за пентатонска музика, архаична форма на музика, базирана на пет тонови (денес користиме октавни системи и имаме седум или осум тонови), што може да се најде во музиката на староседелците, од Африка до домородците во Америка, како и во многу детски песни. Една од неговите идеи е децата да бидат строго одвикнати од пентатонска музика до десетгодишна возраст.
Кога Оруч Ѓувенч почина во 2017 година, тој зад себе ја остави неговата вдовица Андреа Азизе Ѓувенч од Германија. Таа ми раскажуваше од нејзиниот дом во Јалова, на Мраморното Море.
„Тој беше прекрасна личност, која речиси никогаш не ја загуби смиреноста, беше во мир со себе и имаше внатрешна врска со големиот Дух, Духот на Љубовта. Тој беше светло суштество“, се сеќава г-ѓа Ѓувенч.
Како и многу суфиски шеици, Ѓувенч верува дека неговиот авторитет го добил од припадноста кон „Силсила“, или како што го нарекуваат„златен синџир“ на учители што се протега назад до пророкот Мухамед. Сепак, за разлика од многу суфиски мудреци, тој не остави наследник да ја продолжи работата по него.
„И така е, според мое мислење, сите семиња што ги посеа со текот на времето, сите заедно никнаа да станат голема градина низ целиот свет. Оваа градина нема sидови. Овие растенија навистина можат да ги рашират своите корени. Не можете да ги сокриете со ограда. Тоа е градина што може да расте ако е добро негувана и напоена“, вели г -ѓа Ѓувенч.
Мајкл Бахмаер-Екси го продолжува наследството на Оруч Ѓувенч во Берлин. Таму се сретнав со докторот со нежни зборови, кој ги користи идеите на Гувенц за лекување на луѓе кои страдаат од психолошки проблеми преку музичка терапија.
„Правам специјална „терапија со макам“, ми кажа додека пиевме кафе во Берлин, веднаш зад неговата ординација.
„Имаме активна музичка терапија и пасивна, макам терапија од арапска, отоманска традиција, каде што избирате специјални тоналности за посебни болести или посебни состојби на болести според старото хуморално медицинско поле“.
Бахмаер-Екси за првпат со идеите на Оруч Ѓувенч се сретнал во 1996 година во болницата Бакирќој во Истанбул.
„Секоја среда имаше музичка терапија. Така, решивме да одиме таму и да се придружиме на оваа терапија. На сцената имаше група музичари, музички терапевти, и беа облечени во традиционална облека од Централна Азија.
Медицинската сестра донесе околу дваесет психијатриски пациенти, кои беа тешко болни, со психоза, шизофренија или нешто слично, и тие беа многу потиштени и повлечени. Медицинската сестра ги подреди, а потоа музичарите почнаа да свират и да пеат. И некои жени терапевти отидоа кај пациентите и се обидоа нежно да ги убедат да се придружат на танцот. Беше многу импресивно да се види како животот им се врати на пациентите, како да се будат од длабок сон“, вели Бахмаер-Екси.
Постариот брат на Оруч Ѓувенч, Јашар Ѓувенч сега го чува наследство во музичкиот центар во квартот Султан Ахмет во Истанбул.
Во просториите на музичкиот центар Отаг се наоѓа мал, но темелен музеј на музички инструменти од турскиот свет, собрани за време на патувањата на Ѓувенч во Централна Азија.
„Оруч го спомена неговиот концепт за „музеј во живо“. Неговата идеја беше да има музеј каде што човек може да го земе инструментот во раце, да го испита и да отсвири малку“, вели Јашар Ѓувенч.
Муслиманските научници ги присвоија древните музички теории за терапевтска музика, кои потекнуваат од хеленистичките извори.
Денес, иронијата на модерна Турција, е дека длабоките идеи на Оруч Ѓувенч кои се карактеристично турски, главно вродија со плод во странство отколку во неговата татковина.
„Проблемот е што во Турција, музичката терапија е под влијание на Западот. Значи, она што се учи на универзитетите е западната музичка терапија. Во Турција, има малку луѓе кои професионално практикуваат музичка терапија како Ѓувенч. За ова треба да се оди во Австрија или Германија“, вели Бахмаер-Екси.
Суфи муслиманите сакаат да цитираат од Хадисот, каде што се вели дека во последните денови сонцето ќе изгрее на Запад. Многумина не го сфаќаат ова буквално, туку како метафора за духовното подмладување што на крајот ќе дојде од Западот, а не од традиционалниот Исток. Во секој случај, ова секако се однесува на наследството на идеите на Оруч Ѓувенч за музичка терапија, чија светлина дефинитивно блеска од Западот овие денови.
