Според некои аналитичари во времето на САД кон Европската Унија и Балканот во надворешната политика се гледаше со безвредност во односи, што доведе недостиг на континуитет и непредвидливи чекори.
Многумина се надеваа дека американскиот претседател Џо Бајден ќе претседава со помирувањето во светот по превирањата од годините на Трамп, но светот станува се пофрагментиран со прашања како што се руската инвазија на Украина, подемот на крајната десница, губењето на функцијата на меѓународната институции, глобален пад на демократијата итн.
И балканските земји очекуваа позитивни промени. Особено Босна и Херцеговина и Косово имаа големи очекувања од администрацијата на Бајден. Тие веруваа дека претседателот Бајден ќе ги реши предизвиците со кои се соочуваат во изминатите неколку децении.
„Очекувањата на Балканот беа високи. Особено во БиХ и Косово, луѓето мислеа дека Бајден ќе нема корист од етничките националисти и дека ќе се обиде да ја подобри својата позиција во светот. Тие очекувања не се исполнети“, вели проф. Даниел Сервер, виш соработник на школата за напредни меѓународни студии Џон Хопкинс.
Очекувањата на БиХ не се исполнети
Мнозинство од Босанците се надеваа дека Бајден ќе покаже поголема грижа за нивната земја поради фактот што тој беше еден од најискрените американски политичари особено за Бошњаците за време на крвавата војна во 1992-1995 година. Сепак, ова очекување не е исполнето.
Додека на почетокот на октомври се пребројуваа гласовите на националните и регионалните избори, Кристијан Шмит високиот претставник за БиХ, спроведе воведување на новиот изборен закон кој беше криткуван од бошњачките политички лидери, но и од многумина европски парламентарци.
„Неодамнешните интервенции на високиот претставник во Босна и Херцеговина во корист на измените на изборниот закон поддржани од Хрватска нашироко се сметаат за преземени со поддршка на САД“, вели Иан Банкрофт, писател и поранешен дипломат.
„САД ја зајакнаа етно-националистичката структура во Босна и Херцеговина, наместо да фаворизираат или спроведуваат промени во согласност со одлуките на Европскиот суд за човекови права“, вели Сеад Турчало, декан на Факултетот за политички науки во Сараево.
За измените во изборниот закон, кои ги спроведе Шмит, многумина тврдеа дека тоа ќе ја фаворизира босанската партија ХДЗ, која традиционална е главна етничко-хрватска партија во БиХ.
„Во Босна, администрацијата на САД немудро ги поддржува етничките националистички Хрвати и Срби кои сакаат да го диктираат управувањето на земјата, и покрај нивната слаба поддршка меѓу електоратот“, вели Даниел Сервер.
Американскиот притисок на Косово не донесе признавање
Изјавите на американските претставници покажуваат дека САД вршат притисок врз Албин Курти, премиерот на Косово и Александар Вучиќ, претседателот на Србија, избегнувајќи ескалација на ситуацијата и продолжување на дијалогот за нормализација, но проблемите меѓу двете држави се уште не се решени.
„Во Косово, администрацијата на Бајден го притисна премиерот Курти да ја одложи употребата на легитимните регистарски таблички на северот со мнозинство српско население, без никакво уверување дека одложувањето ќе доведе до задоволителен исход“, вели Север.
Косово, кое останува непризнаено од Србија, сака косовските Срби чии возила имаат таблички од Србија да ги заменат со таблички на Република Косово. Србија се противи на овој договор.
„Постои значителна фрустрација поради тоа што Приштина не ги послуша советите на САД за одложување на проблемите со регистарските таблички и продолжување со формирањето на Заедница на општини со српско мнозинство“, вели Банкрофт.
Жосеп Борел, шефот за надворешна политика на ЕУ, објави дека двете страни постигнале договор под покровителство на дијалогот олеснет од ЕУ. Борел рече дека договорот постигнат од двете страни налага Србија да престане да издава регистарски таблички со ознаки за косовски градови, а Косово ќе престане со понатамошните активности поврзани со пререгистрацијата на возилата.
Основањето на Заедница на општини со српско мнозинство беше утврдено со Бриселскиот договор од 2013 година, кој беше ратификуван од косовскиот парламент. Сепак, Косово сè уште не ја исполни својата законска обврска бидејќи Косово тврди дека го нарушува нејзиниот суверенитет. Страните продолжуваат да не се согласуваат и по ова прашање.
„Меѓународната заедница е подготвена да направи отстапки за Србија на сметка на соседните земји во регионот. Ова е очигледно од американскиот притисок врз Косово да предложи модели за формирање Заедница на српски општини“, вели Турчало.
Надеж за брзо членство во НАТО
Од 1949 година, членството во НАТО се зголеми од 12 на 30 земји. Северна Македонија стана последната земја што се приклучи на Алијансата на 27 март 2020 година.
Руската инвазија на Украина ја засили важноста за членството во НАТО. Затоа, Косово и Босна и Херцеговина побараа забрзано членство.
Тие се последните земји кои не се членки на НАТО на Балканот, освен Србија која има „воено неутрална политика“ кон НАТО.
„Големата промена во администрацијата на Бајден е враќање на традиционалната американска поддршка за НАТО. Претседателот Бајден ја потврди традиционалната посветеност на Америка за одбрана на Европа. Ова е очигледно во водечката улога што Вашингтон ја имаше во Украина. САД добро постапи што го искористи НАТО за Украина да ја зајакне воено и политички“, вели Сервер.
На самитот на НАТО што се одржа во Мадрид во јуни 2022 година, НАТО вети дека ќе ја засили поддршката за Босна и Херцеговина и ја охрабри земјата да ги преземе реформите неопходни за земјата да ги оствари своите евроатлантски аспирации за членство.
Работите се малку покомплицирани за Косово. Четири членки на НАТО – Шпанија, Словачка, Грција и Романија – допрва треба да ја признаат независноста на Косово од Србија во 2008 година, што ја комплицира нејзината кандидатура.
Затоа, Косово бара од американскиот претседател Џо Бајден да го искористи влијанието на Вашингтон за да и помогне на земјата да се приклучи на НАТО.
„Во Босна и Херцеговина и Косово постои чувство дека САД треба да направат повеќе за да го поттикнат нивното членство во НАТО. Земјите сакаат да видат посилни безбедносни заложби и поголемо одвраќање од заканите за отцепување“, вели Банкрофт.
Балканот не е меѓу приоритетите за САД
Американците повеќе се наклонети кон принципот „Америка на прво место“ и сакаат да се намали вмешаноста на САД во други земји, покажуваат студиите.
„Претседателот Бајден наследи многу поделена американска нација, а акцентот остана на внатрешната политика. Формулирањето на покохезивна и поконзистентна политика кон Западен Балкан беше поклопено во таа празнина“, вели Турчало.
Поточно Балканот не е меѓу надворешнополитичките приоритети на Белата куќа. Сепак, Бајден вети дека ќе води надворешна политика вкоренета во обновената посветеност на вредностите, мултилатерализмот, сојузите и партнерствата итн. што може индиректно да влијае на Балканот.
„Балканскиот регион не е врвен приоритет за САД, кои се соочуваат со многу посериозни безбедносни, политички и економски предизвици од Русија, Кина, Иран и меѓународниот екстремизам. Сепак, влијанието на Русија и Кина на Балканот не треба да се игнорира“, вели Сервер.
„Ранливоста на Балканот од руски, кинески и други надворешни влијанија значи дека тој останува клучен елемент на надворешнополитичките преокупации на САД“, вели Банкрофт.
